Skírnir - 01.09.2004, Blaðsíða 84

sér rétt indi. Sam fé lag ið er hvorki raun veru legra né óraun veru legra
en ein stak ling ur inn, einka eign ar rétt ur er ekki alltaf besta trygg ing
fyr ir frelsi o.s.frv. Svo má breikka hinn nífalda veg, gera hann bæði
tí- og ellefu fald an. Tí unda braut in er svona: Hafi Jóna orð ið
fokrík á frjáls um mark aðsvið skipt um þá stafar ríki dæmi henn ar
m.a. af því að flest ir borg ar ar hafa að minnsta kosti í reynd sætt sig
við leik regl ur hins frjálsa mark að ar.29 Slíkt at ferli er ekki sjálf sagt,
eng in ástæða er til að telja leik regl urn ar í anda nátt úru legra rétt -
inda. Í of aná lag kann henni að hafa græðst fé vegna þess að fólk í
henn ar sam fé lagi er alið upp við vinnu semi og skyldu rækni.30 Ég
fæ ekki séð að hægt sé að reikna fram lag hvers og eins uppalenda.
Því verð ur að líta á ágóð ann af góðu upp eldi sem sköp un ar verk
heild ar inn ar. Gagn stætt þessu tal ar Nozick eins og hægt sé að
mæla fram lag hvers og eins til auð sköp un ar en það er aug ljóslega
rangt (Nozick 1974: 186–189). Segj um að það sé efna hags lega hag -
kvæmt fyr ir þjóð að vera mælt á til tekna tungu. Hvern ig er hægt
að deila þeim ágóða á sér hvern ein stak ling eft ir fram lagi hans?
Sagt er að ekki sé vit að hvað valdi 70% af hag vexti Band aríkj anna
(Chom sky 1996). Er ekki álíka lít ið vit að um upp haf alls auðs á
jarð ar kringl unni?
Þýð ir þetta að Jóna standi í þakk ar skuld við sam borg ara sína?
Nozick myndi ekki sam þykkja það. Hann and æfði hug mynd inni
um slíka þakk ar skuld og not aði ýmis skemmti leg dæmi máli sínu
til stuðn ings. Ég leyfi mér að búa til dæmi sem lík ist dæm um
Nozicks: Hugsum okk ur mann sem sóp ar göt ur af eig in frum -
kvæði. Nozick hefði sagt að íbú arn ir skuldi hon um strangt tek ið
ekk ert því þeir hafi ekki beð ið hann um þessa þjón ustu (Nozick
stefán snævarr368 skírnir
29 Auð vit að gætu þeir ver ið harðsoðn ir komm ún ist ar sem vilja mark að inn feig an.
En ef þeir hegð uðu sér ekki yf ir leitt í sam ræmi við regl ur mark að ar ins er vand -
séð hvern ig Jóna hefði orð ið svona rík.
30 Bæði þess ar mögu legu stað reynd ir og ým is legt sem fyr ir bar á átt földu leið inni
ger ir að verk um að við get um tal að um „þjóð ar bú“ með góðri sam visku. Í sum -
um til vik um get ur ver ið frjótt að sjá hag kerf ið sem heild, þjóð ar bú, önn ur þar
sem frjórra er að sjá það sem summu af ein stök um búum. Berj ist þjóð upp á líf
og dauða í rétt látu stríði er henni lífs nauð syn að líta á hag kerf ið sem þjóð ar bú.
Hug tak ið „þjóð ar bú“ er ekki fals hug tak frem ur en hug tak ið „fé lags legt rétt -
læti“.