Skírnir - 01.09.2004, Blaðsíða 101

En þótt skálda mál ið hafi gegnt mik il vægu hlut verki er einnig
við því að bú ast að laga mál hafi leik ið eitt hvert hlut verk sem við -
mið um rétt og rangt og að lög sögu menn hafi haft nokk uð að segja
um það hvaða mál notk un var við hæfi, enda hófst ritöld með
skrán ingu laga texta. En hvað sem því líð ur er ljóst að af staða Ís -
lend inga á mið öld um til tungu máls síns ein kennd ist af því að þeir
töldu að þeir hefðu í hönd un um mið il sem ástæðu laust væri að
skamm ast sín fyr ir og vildu nota hann til allra þeirra verka sem
þurfti og kusu hann til þess frek ar en heims mál ið lat ínu. En voru
þeir hrein tungu sinn ar í ein hverri merk ingu þess orðs sem mark er
á tak andi, eins og skilja má af orð um Tur ville-Petr es sem vitn að er
til í yf ir skrift?
Hrein tungu hneigð, hrein tungu hyggja, hrein tungu stefna
Áður en reynt verð ur að svara þessu beint er rétt að huga nán ar að
því hvað falist geti í hug tak inu hrein tungu hygga eða hrein tungu -
stefna og reyna að skýra fyr ir brigð ið ögn bet ur. En þetta fyr ir -
brigði er vel þekkt vítt um heim og hef ur ver ið rann sak að og bor -
ið sam an hvern ig það birt ist í hin um ýmsu mál sam fé lög um.9 Hið
al þjóð lega orð um þetta er púrismi, og það er í raun víð ara hug tak
en svo að hent ugt sé að nota um það orð ið hrein tungustefna, eins
og oft er gert. Hent ugra orð gæti ver ið hrein tungu hyggja eða jafn -
vel hrein tungu hneigð. Thom as 1991 skoð ar þetta fyr ir brigði og
tek ur mörg dæmi af hrein tungu stefnu og hrein tungu hyggju, t.d.
hjá Tyrkj um, Pers um, Tékk um og Ung verj um. En einnig eru þess
dæmi að dansk ir og sænsk ir mál rækt ar menn hafi tek ið upp hansk -
ann gegn lat nesk um, frönsk um og þýsk um töku orð um (sbr. Kar ker
1983). Þetta sýn ir að langt er frá því að það sé sér ís lenskt fyrir -
brigði að vilja halda máli sínu hreinu.
Eft ir því sem Thom as (tilv. rit bls. 212) tel ur er hrein tungu -
hyggja sem gætt hef ur í Evr ópu á sögu leg um tíma tvenns kon ar.
Ann ars veg ar er um að ræða púrisma sem bygg ir á sjálfs á liti, úr -
vals hyggju og hefð. Hann tal ar um „non-xen oph obic, archais ing,
„á vora tungu“ 385skírnir
9 Sjá t.d. Jernudd & Shap iro 1989 og Thom as 1991.