Skírnir - 01.09.2004, Blaðsíða 109

töku eða við ur kenn ingu. Fyrsti mál fræð ing ur inn tal ar um þýð ing -
ar helg ar sem eina grein rit list ar, og á þar vafa laust við texta í lík -
ingu við þá sem varð veitt ir eru í Hóm il íu bók un um, þeirri norsku
og ís lensku. Þetta var grund vall at riði til áhrifa á þró un rit máls ins.
Ef lat ína hefði ver ið not uð má allt eins bú ast við að hin forna
nor ræna arf leifð hefði átt erf ið ara uppdrátt ar. Það að kirkjan „tók
við“ eða við ur kenndi nor rænu var merki legt at riði og réð senni -
lega úr slit um um alla síð ari þró un.
Á viss an hátt má líkja ástand inu á tím um kristni töku og upp -
hafs ritald ar við þá tíma sem við nú lif um á. Á 11. öld var tek ið við
nýj um sið, og það sem þurfti var að laga nýtt hug mynda kerfi að
mál inu, ekki ólíkt því að nú á tím um þarf að laga tækni að ís lensku
sam fé lagi. Ný trú og ný menn ing flutti með sér ara grúa hug mynda
og hug taka, og mál ið þurfti að takast á við hinn nýja hug ar heim.
Orða forði um kristi leg og grísk-lat nesk fræði var auð vit að ekki til
fyr ir og hann þurfti að „smíða“ með ein hverju móti, þótt ekki
væru nein ar orða nefnd ir að störf um eins og á 20. öld (eða hvað?).
Þetta er það sem Haugen kall ar á ensku ela boration, þ.e. þró un
eða þroska mið ils ins. Hvern ig náði mið ill inn þess um þroska? Eins
og gef ur að skilja er það fyrst og fremst orða forð inn sem verð ur
fyr ir barð inu á hin um nýju hug tök um, ef svo má segja, en einnig
er nauð syn leg ur ákveð inn setn inga fræði leg ur þroski áður en rit -
mál verð ur til. Segja má að lán ið hafi ver ið að Ís lend ing ar höfðu
und ir hönd um þroskað an mið il að grípa til þeg ar ritöld hófst.
Ernst Walt er (1976) hef ur tek ið sam an gagn legt rit um áhrif
kristni og suð ræns lær dóms á nor ræn an orða forða við upp haf
ritald ar. Hann flokk ar þessi áhrif á orða forð ann eft ir því hvers
eðl is þau eru og styðst þar við hug tök sem W. Betz mót aði þeg ar
hann at hug aði áhrif lat ínu á forn há þýsku. Þeg ar er lend hug tök eru
flutt inn er auð vit að ein leið in að nota töku orð (Lehnwört er). En
einnig er hægt að beita því sem Walt er kall ar Lehnbild ungen eða
töku mynd an ir. Ein slík að ferð er töku þýð ing (Lehnüber setzung).
Dæmi um það er þýska orð ið Wol ken kratz er, „skýja kljúf ur“, þar
sem enska orð ið skyscra per er þýtt lið fyr ir lið („Glied-für-Glied
Über setzung“). Ann að er það sem hann kall ar Lehnübertrag ung
og tal ar um frjáls ari þýð ingu („freiere Teilübertrag ung“). Dæmi
„á vora tungu“ 393skírnir