Skírnir - 01.09.2004, Blaðsíða 65

STEFÁN SNÆVARR
Að réttlæta lágmarksríki
Kenn ing ar Ro berts Nozicks um rétt læti1
E ins og al þjóð er kunn ugt eru gjarn an flokka drætt ir í trúflokk um.
Frjáls hyggj an er eng in und an tekn ing; sum ir frjáls hyggju menn leggja
of urá herslu á mark að inn, aðr ir á lág marks rík ið, þeir þriðju hafna
öllu rík is valdi. An arkó-kap ít alist ar telja lág marks ríkið hrein rækt að -
an sós í al isma, mark aðs hyggju menn segja að mark að ur inn þrí fist
ekki al menni lega í lág marks ríki, en það er ríki sem læt ur sér nægja
að vernda frelsi og ör yggi borg ar anna, líf þeirra, limi og eig ur.2 Að
öðru leyti skipt ir rík ið sér ekki af hög um manna, styð ur hvorki við
bak ið á þurfa mönn um né rík is bubb um. Lág marks rík is sinn ar segja
að hvað sem tauti og rauli sé lág marks rík ið eina gerð rík is valds sem
sé rétt læt an leg. Ein stak lings frelsi og rétt læti séu grein ar af sama
meiði. Frjálst sam fé lag sé rétt látt sam fé lag. Hyggst ég nú vega að
þess ari hug mynd með at fylgi nokk urra af helstu fjend um henn ar.
Kenn ing in um lág marks rík ið var efld rök um af heim spek ingn -
um Ro bert Nozick.3 Reynd ar dró hann síð ar mjög í land en það
Skírn ir, 178. ár (haust 2004)
1 Grein þessi bygg ir á fyr ir lestri sem ég hélt á veg um heim spekiskor ar Há skóla Ís -
lands þann 24. októ ber 2003.
2 Um an arkó-kap ít al isma geta menn fræðst á heima síðu Dav id Fried mans
(www.dav idd fried m an.com/). Beina og óbeina gagn rýni á hann má finna í fyrsta
hluta bók ar Nozicks um lág marks rík ið. Í stuttu máli seg ir hann að an ar kísk ur
kap ít al ismi fái ekki stað ist, lágmarks rík ið mundi vaxa af sjálfu sér við viss skil -
yrði í slík um an ar k isma og það án þess að rétt ur sé brot inn á mönn um (Nozick
1974: 10–26 og víð ar). Guð mund ur Heið ar Frí manns son impr ar á gagn rýni
mark aðs sinna; mark að ur inn krefst rík is valds sem er um fangsmeira en lág marks -
rík ið (Guð mund ur Heið ar Frí manns son 2002: 145).
3 Ég mun fara frem ur hratt yfir sögu í þess ari grein; t.d. út skýri ég ekki sum af
„tækni yrð um“ Nozicks eins og „höld“ („hold ings“) eða „sið ferði leg ar hlið ar -
skorð ur“ („moral side-con stra ints“). Ég hyggst eyða því meira púðri í að gagn -
rýna kenn ing arn ar. Þess má geta að það var Þor steinn Gylfa son sem ís lenskaði
„hold ings“ sem „höld“ (Þor steinn Gylfa son 1998: 39).