Saga - 2009, Blaðsíða 15

ings eða stjórnmálamanna, að einni hættulegustu ógn við sjálfstæði
landsins við hinar breyttu aðstæður í heiminum í upphafi 21. aldar.
Ásgeir Daníelsson, hagfræðingur hjá Seðlabanka Íslands
Á 20. öld breyttist Ísland úr einu fátækasta ríki evrópu í eitt það
auðugasta. Þjóðartekjur 46-földuðust og þjóðartekjur á mann tæp-
lega 13-földuðust. Það er því sennilegt að ýmislegt hafi verið gert
rétt í hagstjórninni.
Sum af þeim málum sem átök stóðu um virðast harla furðuleg í
dag, t.d. átökin um ágæti tæknilegra framfara og þéttbýlismyndunar
sem Ólafur Ásgeirsson lýsir í bókinni Iðnbylting hugarfarsins. Í dag
er samstaðan um að landið sé opið fyrir verslun og viðskiptum slík
að þau pólitísku átök sem voru um inngönguna í eFTA fyrir 40 árum
og um aðildina að evrópska efnahagssvæðinu fyrir tæpum 20 árum
virðast skringileg.
Meginatriðin í hagþróun og hagstjórn á Íslandi á 20. öld eru ekki
séríslensk. Það sem er séríslenskt er að breytingarnar í átt að markaðs -
væðingu og afnámi hafta eftir lok síðari heimsstyrjaldarinnar áttu
sér stað síðar hér en í flestum öðrum vestrænum ríkjum. Benjamín
eiríksson, einn helsti hugmyndasmiður Viðreisnarinnar, taldi að ein
meginástæða þessa hafi verið hversu „landlæg tortryggnin var hér
á landi í garð sérfræðinga“1 í öllum flokkum. Fræg eru ummælin
sem hann hafði eftir ráðherra Framsóknarflokksins 1938–9, Skúla
Guðmundssyni: „Hér á Íslandi er allt svo öðruvísi en annars staðar.
Þess vegna þurfum við enga hagfræðinga.“2 Benjamín taldi þessa
tortryggni hafa verið til staðar í ólíkum flokkum löngu síðar. Nýlegar
vísbendingar eru um að hún sé ekki alveg horfin.
Sérkennileg einangrun efnahagsumræðunnar á Íslandi, jafnvel
núna á 21. öldinni, er einnig eftirtektarverð. Nýlegt dæmi um þetta
er þegar Willem H. Buiter, prófessor í hagfræði við London School
of economics, taldi stuðning við það fyrirkomulag peningastefn-
unnar að seðlabankar væru sjálfstæðir en hefðu skýr verðbólg-
umarkmið vera svo almennan að hægt væri að gantast með að „[þ]egar
næstum allir hagfræðingar verða sammála þá er það oftast svo að
hvaða lærdóm má draga af hagþróun og … 15
1 Hannes Hólmsteinn Gissurarson, Benjamín H. J. Eiríksson í stormum sinna tíða
(Reykjavík: Bókafélagið 1996), bls. 267.
2 Sama heimild, bls. 167. Sjá einnig erindi Jóhannesar Nordal á Viðskiptaþingi
1977, „Jafnvægisstefna á fjármagnsmarkaði, erindi á viðskiptaþingi Verzlunarráðs
Íslands 1977“, Fjármálatíðindi XXIV:3 (1977), bls. [191]–197.
Saga haust 2009 UMBROT NOTA-1_Saga haust 2004 - NOTA 25.11.2009 12:44 Page 15