Saga - 2009, Blaðsíða 69

þessu leyti, það varð að almennu skammaryrði frekar en að í því fæl-
ist ásökun um svívirðileg svikráð.
Nýr­Jörundur?
Ákvæði hegningarlaga um landráð stóðu óhreyfð næstu áratugi. Árið
1905 tóku gildi lög „um hegning fyrir tilverknað, er stofnar hlutleys-
isstöðu ríkisins í hættu“ og mátti líkja þeim sökum við landráð.47 Á upp-
hafsárum nýrrar aldar var einnig hafist handa við að endurskoða hin
dönsku hegningarlög, en ljóst var að skilgreiningu á landráðum og
refsingum við þeim yrði lítið breytt. Landráðaglæpir þóttu enn
verðskulda líflát eða ævilanga hegningarvinnu ef svo bar undir.48
Síðan kom stríð. Það liggur í hlutarins eðli að áform og ásakanir
um landráð í skilningi laga aukast á ófriðartímum. Ísland og Danmörk
voru hlutlaus í fyrri heimsstyrjöld en þeir sem stofnuðu þeirri stöðu
Íslands á einhvern hátt í hættu gátu átt yfir höfði sér landráðadóm,
bæði samkvæmt hegningarlögunum frá 1869 og hinum nýju lögum
um hlutleysi frá 1905. Ísland var auk þess á áhrifasvæði Breta og því
þurftu þeir sem var hlýtt til Þjóðverja sérstaklega að gæta sín. Í þeim
hópi var Guðbrandur Jónsson sem var í þjónustu þýska sendiráðsins
í kaupmannahöfn. Árið 1915 leitaði hann hófanna um þýskt lán til ís-
lenskra stjórnvalda, að beiðni einars Arnórssonar ráðherra sem mun
hafa lagt áherslu á að einungis væri um viðskipti að ræða. Þar að
auki vildi einar fá Þjóðverja til að hlífa íslenskum skipum í kafbáta-
hernaði sínum. Jón Dúason, sem vann um skeið fyrir Guðbrand,
fregnaði af þessum þreifingum en lagði þær út á versta veg. Síðla árs
1917 bar hann þá einar og Guðbrand þungum sökum í kærubréfi til
Jóns Magnússonar forsætisráðherra. ekki er vitað hvað stóð nákvæm -
lega í bréfinu, en að líkindum var það svipað og kom fram í blaðafregn -
um fjórum árum síðar:
Íslendingar áttu að fá tíu miljón kr. lán handa báðum bönkunum
á Íslandi. Átti að kaupa annan bankann en hinn bankinn átti að
skipta um bankastjóra. ein milljón króna af láni þessu átti að
ganga til þess að múta alþingismönnum. Þjóðverjar áttu að fá
einkaleyfi til þess að hagnýta sér náttúruauðæfi Íslands og rétt
til að nota landið fyrir flotastöð. Síðan átti Ísland að segja sig úr
„þeir fólar sem frelsi vort svíkja“ 69
47 Lög nr. 16, 20. okt. 1905.
48 Betænkning, afgiven af Kommissionen nedsat til at foretage et Gennemsyn af den
alminde lige borgerlige Straffelovgivning (kaupmannahöfn: J. H. Schultz 1912), bls.
43–50.
Saga haust 2009 UMBROT NOTA-1_Saga haust 2004 - NOTA 25.11.2009 12:44 Page 69