Saga - 2009, Blaðsíða 94

og fremst gert annars vegar með stofnun félaga sem urðu burðarstoðir
kvennahreyfingarinnar og hins vegar með ræktun hugmynda sem
lögðu áherslu á möguleika kvenna til að hafa áhrif til hins betra, auka
eigin lífsgæði, bæta stöðu fólks og þróa samfélag þar sem bæði konur
og karlar nytu tækifæra til þátttöku og þroska.
Sigríður Th. erlendsdóttir sagnfræðingur greinir frá stofnun og
starfsemi níu félaga sem konur í Reykjavík höfðu stofnað fyrir árið
1907. Öll voru félögin, að Hinu íslenska kvenfélagi undanskildu, líknar-
og bindindisfélög eða trúarleg félög sem höfðu að aðalmarkmiði að
bæta hag annarra. Öll áttu það sameiginlegt að konurnar sem stofnuðu
þau og störfuðu í þeim voru vel þekktar í bæjarlífinu í Reykjavík. Þær
voru eiginkonur, dætur eða systur helstu embættismanna og höfðu
áhrif langt út fyrir veggi heimila sinna.9 Sigríður telur að hugmynda -
fræðilegar rætur kvenfélaga hafi verið þrenns konar: krafa um jafnvirði
vinnu karla og kvenna, krafa um jafnrétti karla og kvenna og krafa um
kvenfrelsi „sem beinir gagnrýni sinni að gerð samfélagsins“.10
Fyrstu félög kvenna byggðust því á kvenfrelsisstefnu. kröfur
kvenfélaga um jöfn réttindi voru ekki einungis kröfur um formlegt jafn-
rétti heldur voru einnig gerðar kröfur um raunverulega breytingu á
þjóðfélaginu, þannig að störf kvenna væru metin jafngild störfum
karla og konur væru viðurkenndar sem virkir þátttakendur í at-
vinnulífi og stjórnmálum. ekki var gerlegt að verða við þessum
kröfum án róttækra breytinga á innviðum þjóðfélagsins og þess að
konur öðluðust frelsi sem þær höfðu ekki áður notið. Sigríður Th.
erlendsdóttir bendir á að málflutningur íslenskra kvenna hafi frá
upphafi einkennst af djúpstæðri mótsögn:
Forvígismenn í kvenréttindabaráttunni á síðustu áratugum 19.
aldar og í upphafi hinnar tuttugustu háðu harða baráttu fyrir
sjálfstæði kvenna og þjóðfélagslegum réttindum sem karlar nutu.
Í þessu skyni var beitt tvenns konar andstæðum rökum. Annars
vegar gerðu konur kröfur til þess að viðurkennt væri að þær
væru gæddar sömu hæfileikum og karlar og verðskulduðu því
sömu tækifæri og þær til að hasla sér völl. Hins vegar beittu
konur þeim rökum að mismunur væri á kynjunum — að konur
væru fyrst og fremst mæður, siðavandir friðarsinnar og á margan
hátt „betri“.11
svanur kristjánsson94
9 Sigríður Th. erlendsdóttir, Veröld sem ég vil. Saga Kvenréttindafélags Íslands 1907–
1992 (Reykjavík: kvenréttindafélag Íslands 1993), bls. 22.
10 Sama heimild, bls. 29.
11 Sama heimild, bls. 29. Hugmyndin um jafnræði og sérstöðu kvenna var sam-
Saga haust 2009 UMBROT NOTA-1_Saga haust 2004 - NOTA 25.11.2009 12:44 Page 94