Saga - 2009, Blaðsíða 30

ríkisviðskipta af þjóðarframleiðslu hefur ekki vaxið í nokkra áratugi.
Ísland er ólíkt flestum öðrum löndum að þessu leyti. Árið 2000 var hlut-
fall útflutnings vöru og þjónustu af þjóðarframleiðslu um 35% (inn-
flutningur var nokkru meiri). Hlutfallið var með öðrum orðum svipað
og í upphafi aldarinnar. Í þessari tölu eru þjónustuviðskipti talin
með. Þau eru ekki í tölunni frá árinu 1900, en voru þá líkast til lítil.
Frjálsir markaðir hafa nú fallið í áliti um skeið, en ekki verður séð
að annað kerfi færi meiri velsæld þegar til lengdar lætur. Þegar horft
er yfir öldina verður ekki annað ályktað en að Íslendingar hefðu
getað nýtt sér kosti markaðskerfisins betur. Þá hefðu þeir mátt temja
sér meiri þolinmæði; þjóðráð, sem öllu áttu að bjarga á svipstundu,
hafa reynst misvel. Hagsæld jókst vissulega þegar landhelgin var
færð út, en árangur af öðrum handaflsaðgerðum stjórnvalda var yfir -
leitt ekki góður. Stjórnvöld ættu því fremur að reyna að vanda til
umgerðar hagkerfisins. Nokkurt umhugsunarefni er að viðskipti við
útlönd skuli til dæmis ekki vera meiri og mætti leita leiða til þess að
ýta undir þau. Í því sambandi mætti til dæmis skoða reynsluna af
myntbandalaginu sem Ísland tók þátt í á fyrstu árum aldarinnar.
Sigurður Snævarr, borgarhagfræðingur og aðjúnkt í hag fræði við
félagsvísindasvið Háskóla Íslands
Saga Íslendinga á tuttugustu öld er vissulega saga mikilla sigra. Við
upphaf aldarinnar voru tekjur á hvern Íslending að eins tæpur helm-
ingur af meðaltekjum í Vestur-evrópu eða sem samsvarar meðal-
tekjum í Gana í dag. Í lok aldarinnar voru Íslendingar tíunda ríkasta
þjóð heims á mælikvarðann landsframleiðsla á mann. Það er því
engum blöðum um það að fletta að nýliðin öld var landsmönnum
ákaflega gjöful.
Strax í upphafi aldarinnar kemur fram annar af þeim meginþáttum
í efnahagsstjórn sem Íslendingar hafa tekist á um æ síðan, en það eru
alþjóðasamvinna og erlendar fjárfestingar. Hér er auðvitað vísað til
tilboðs erlendra kaupsýslumanna um stofnun Íslandsbanka árið 1899.
Hlutafé bankans jafngilti 7,5% af landsframleiðslu ársins 1904 (sam-
svarar um 110 milljörðum króna árið 2008) og með þeirri innspýtingu
inn í hagkerfið tókst að beisla áður ónýtta krafta og innleiða nýja tækni,
einkum í sjávarútvegi. Drifkraftar hagvaxtar á fyrri helmingi aldar-
innar fólust einkum í farsælli yfirfærslu á tækni frá útlöndum og
hagþróunin einkenndist mjög af því sem kallað er „catching up“. Ýmis
mikilvæg skilyrði tækniyfirfærslu, t.d. almennt læsi, mikill félagsauður,
sveinn agnarsson30
Saga haust 2009 UMBROT NOTA-1_Saga haust 2004 - NOTA 25.11.2009 12:44 Page 30