Saga - 2009, Blaðsíða 216

þátttakendur í þessari sögu. Gunnar er nokkuð varkár í túlkunum og má
hugsanlega rekja það til þess að hér er um að ræða prófritgerð að stofni til, en
einnig þess að fjallað er um atburði sem eru nálægt í tíma og enn í gerjun.
Almennt dregur Gunnar skýrar ályktanir af þeim heimildum sem hann styðst
við.
Þó eru nokkur atriði í bókinni sem gera má athugasemdir við. Í fyrsta
lagi vakna spurningar um kenningaramma og aðferðafræði. Samkvæmt skil-
greiningu CRISMART um áfallastjórnun er einkum um þrennt að tefla: (a)
mikla hagsmuni og verðmæti sem eru í húfi, (b) takmarkaðan tíma til að
bregðast við áfallinu og (c) óvissu um afleiðingar og niðurstöðu málsins.
Gunnar minnist á tvær rannsóknir sem gerðar hafa verið á Íslandi á þessu
sviði: annars vegar rit Ásthildar elvu Bernharðsdóttur um snjóflóðin á Súðavík
og Flateyri árið 1995 og hins vegar grein Baldurs Þórhallssonar og elvu
ellertsdóttur um hið svokallaða fiskimjölsmál, sem fjallar um viðbrögð ís-
lenskra stjórnvalda við ákvörðun evrópusambandsins árið 2000 um að banna
innflutning á fiskimjöli til dýrafóðurs (sem er verðmæt íslensk útflutnings-
vara). Gunnar telur að setja megi „áfallið“ við brottför Bandaríkjahers í sama
samhengi. Þannig hafi efnahagslegir hagsmunir verið miklir og stjórnvöld
haft takmarkaðan tíma, eða sex mánuði, til að huga að framtíðarskipulagi
öryggismála, eins og með yfirtöku reksturs keflavíkurflugvallar og leigu
björgunarþyrlna. Loks hafi verið óvissa um „varnir landsins“, eftirlit með
lofthelgi, þyrlu- og björgunarmál og atvinnumál á Suðurnesjum. Gunnar
átelur stjórnvöld fyrir að hafa ekki aðeins látið undir höfuð leggjast að byggja
upp markvissa þekkingu á öryggis- og varnarmálum eða gera áætlanir um
að bregðast við „hugsanlegu áfalli“, heldur einnig fyrir að vanrækja það að
setja íslensk lög um málaflokkinn.
Þótt halda megi því fram að flest þessi atriði hafi skipt einhverju máli,
má draga í efa að kenningar um áfallastjórnun eigi vel við um viðfangsefnið.
Rit CRISMART-setursins á sviði öryggis- og varnarmála fjalla aðallega um
ofbeldi, neyðarástand eða ógn við öryggi borgaranna (sbr. morðið á sænska
forsætisráðherranum olof Palme, hryðjuverkaárásirnar á Bandaríkin, kjarn-
orkuslysið í Thule-stöðinni á Grænlandi og hlutverk breska hersins í átök-
unum á Norður-Írlandi). Um ekkert slíkt var að ræða í þessu tilviki; Íslandi
stóð engin ógn af öðru ríki eða bandalögum þegar Bush-stjórnin tók ákvörð -
un um að kalla herliðið á brott. Þvert á móti skipti þar sköpum hve friðsam-
legt hafði verið á Norður-Atlantshafssvæðinu frá lokum kalda stríðsins. Ís-
lensk stjórnvöld urðu vissulega fyrir miklu pólitísku áfalli og vonbrigðum
15. mars 2006, þegar Bandaríkjamenn upplýstu þau um þá ákvörðun að
kveðja Bandaríkjaher á brott, enda var um að ræða ósigur í langvinnri milli-
ríkjadeilu. en efnahagsafleiðingarnar urðu takmarkaðar (eins og Gunnar
bendir á) og þær laga- og stofnanabreytingar sem ráðist var í skiptu ekki
sköpum um framtíð íslenskra varnar- og öryggismála. Hér var fyrst og fremst
um framkvæmdaratriði að ræða. Vegna góðs efnahagsástands leiddu upp-
ritdómar216
Saga haust 2009 UMBROT NOTA-1_Saga haust 2004 - NOTA 25.11.2009 12:44 Page 216