Tímarit Máls og menningar - 01.11.2010, Side 15

E f é g g æ t i e k k i e l s k a ð þ e s s a þ j ó ð
TMM 2010 · 4 15
Aftur á móti eru hugmyndir Sigurðar í uppeldismálum fjærstar því
sem kom á daginn, enda til komnar þegar 80% landsmanna bjuggu í
mismunandi einangruðum sveitum þar sem börnin lærðu allt sem til
lífsbaráttunnar þurfti með einni saman þátttöku í bústörfum og fengu
í kaupbæti þá menningu sem þjóðin hafði ferjað yfir djúp aldanna.
Hallbjörn Halldórsson, prentmeistari, gerir góðlátlegt grín að uppeldis­
hugmyndum Sigurðar í grein sem hann skrifaði árið 1927 og segir frá
fyrirlestri sem Nordal hafði þá nýverið haldið þar sem „hann tók til
dæmis og samanburðar pilt úr Öræfunum og strák úr Mosfellssveitinni
og sýndi, hversu jöklar og sandar, fárviðri og hættur, vegleysur og
vatnsföll stæla sálarkrafta piltsins úr Öræfunum og þroska vit hans og
karlmennsku, en strákurinn úr Mosfellssveitinni verður sofandi sauður
fyrir áhrif brúa og vega, lögbundinnar umferðar og bifreiðaskrölts og
svo nágrennisins við hina syndum spilltu Babýlon Íslands, Reykjavík,
þar sem engin hætta stælir vitsmunina, því að strákurinn úr Mosfells­
sveitinni veit, að bifreiðunum má ekki aka ofan á hann.“11
En á fremsta bekk munu hafa setið saman tveir ungir menn, Halldór
Laxness úr Moskó og Þórbergur Þórðarson úr Suðursveit. Málið var
Hallbirni reyndar líka skylt þar sem hann var ættaður úr Mosfells­
sveitinni.
Aftur á móti er í fullu gildi stefnuskráin sem Sigurður orðaði á fæð­
ingar degi og fæðingarstað Jóns Sigurðssonar, sjálfan lýðveldisdaginn
17. júní 1944, að Rafnseyri við Arnarfjörð. Fyrst víkur hann að sjálfu
afmælisbarninu og setur fram þá athyglisverðu kenningu að Jón
Sigurðs son hafi verið fyrsti Íslendingurinn sem lánaðist.
„Alls staðar ber skugga Íslands óhamingju á ævi þeirra, sem máttu
þykja kjörnastir forvígismenn. Sumir þekktu ekki vitjunartíma sinn,
misskildu köllun sína og hlutverk. Sumir lutu í lægra haldi fyrir ofur­
efli, aðstæðum og lífskjörum, voru beygðir eða brotnir. Sumum var
svipt burt af duttlungum örlaganna, áður en þeir voru fullþroskaðir
eða fullreyndir. En Jón fékk að lifa, þroskast, starfa, beita sér af alefli,
vinna ótvíræða sigra. Engir örðugleikar buguðu kjark hans, hann
örvænti aldrei, smækkaði hvorki sjálfur né slakaði á kröfum sínum til
þjóðarinnar og fyrir þjóðina, þótt hann kæmi ekki öllu fram. Hann
skildi löndum sínum eftir ófölskvaðar framtíðarhugsjónir, þar sem hina
raunverulegu framsókn þraut. Það var orðið annað og meira að vera
Íslendingur, þegar hann hafði runnið skeið sitt á enda, en það var, þegar
hann kom til sögunnar.“
Og vissulega væri hægt að hafa sömu orð um Sigurð: hann er
Íslendingur sem lánast og í því sambandi er fróðlegt að bera saman