Tímarit Máls og menningar - 01.11.2010, Síða 42

42 TMM 2010 · 4
Ásgeir Friðgeirsson
Hrun vitsmuna
framsal á skilningi – dómgreind án forsendna
Hvað var að gerast? Þeir hinir sömu og voru fullir af sjálfstrausti og atorku og
ljómuðu af ráðsnilld þremur árum áður voru nú örvæntingarfullir, ráðalausir og
yfirbugaðir. Íslenska bankakerfið – nýja óskabarn þjóðarinnar, var að sökkva.
Angist, beiskja, reiði og umfram allt óvissa hafði tekið sér bólfestu í brjóstum
manna. Augu allra voru eins – eitt stórt spurningarmerki. Allt frá þeim degi að
íslenska bankakerfið fór á hliðina í lok september þegar örlög Glitnis urðu ljós og
þar til það hrundi til grunna ellefu dögum síðar vissi ég ekki hvað var að gerast
eða hvað hafði gerst þótt ég teldist innanbúðarmaður. Bankamennirnir, sérfræð-
ingarnir og viðskiptajöfrarnir vissu það ekki heldur þó svo einhverjir hafi brugðið
fyrir sig orðum eins og „skyndileg lausafjárþurrð“, „veðköll“, „óvænt innköllun
endurhverfra viðskipta“ eða „áhlaup“.
Ég vissi að íslenska krónan var veik og henni fylgdi áhætta og ég vissi að banka-
kerfið var orðið miklu umfangsmeira en ríkisbúskapurinn en vissi ekki hversu
hættulegt það gat orðið. Mig hafði lengi grunað að ýmis viðskipti á milli skyldra
aðila væru tilbúin viðskipti og meintur ávinningur væri í raun lánsfé og þá hafði
ég heyrt sögur um hvernig sumir bankar væru að halda uppi gengi í sjálfum sér
með því að lána fyrir öllum viðskiptunum. Ég hafði hins vegar ekki fullan skilning
á því hvernig alþjóðlega bankakreppan var að éta allt bankakerfið innan frá og
mig grunaði ekki hvað fáir stórir aðilar í íslensku fjármálalífi skulduðu mikið
í íslenska kerfinu. Og þá hafði ég ekki áttað mig á því hve hagur launafólks og
alls almennings var orðinn samofinn mörgum þeim áhættusömu gjörningum
sem voru framdir á fjármálamörkuðum heimsins og eru enn í dag. Allra síst
hafði ég nokkurn skilning á neinni heildarmynd og því hversu veikar stoðir fjár-
málakerfisins geta orðið við breyttar aðstæður. Enn hef ég takmarkaðan skilning
á þessu öllu saman – hvernig fjármálafyrirtæki – jafnvel heilu samfélögin – gátu
á tímum þekkingar, almennrar menntunar og öflugrar upplýsingatækni stefnt inn
á brautir sem nú er ljóst að leiddu til gjaldþrota og sjálfstortímingar. Enn leita ég
skýringa á hvað það var sem raunverulega hrundi.