Tímarit Máls og menningar - 01.11.2010, Qupperneq 46

Á s g e i r F r i ð g e i r s s o n
46 TMM 2010 · 4
Grunnhyggni í forsendum hagfræðinga
Vísindi efla alla dáð17 og eru vagga framfara. Þekkingin er grundvöllur
umbóta. Þetta hefur átt við um hagfræðiþekkingu rétt eins og önnur
svið. Og þegar íslenskir hagspekingar eru spurðir um hvaða lærdóm
megi helst draga af hagsögu Íslands á 20. öld eru færð rök fyrir því að
helsta einkenni hagsögunnar sé „mikil andstaða við skynsamlegar og
hagkvæmar breytingar sem komu að utan, eins og deilurnar um EFTA­
og EES­samningana sýna. Sama gilti um haftatímabilið eftir seinni
heimstyrjöld. Þessi afstaða byggðist á þröngsýni og þekkingarleysi. Ef
það er eitthvað eitt sem læra má af hagþróun og hagstjórn 20. aldarinnar
er það að vanþekking í hagstjórn er slæmur förunautur.“18 Aðrir benda á
umræðuhefðina hér á landi: „Lærdómurinn sem má draga af hagstjórn
og hagþróun 20. aldar er sá að nauðsynlegt er að bæta mikið umræðuna
um hagstjórn á Íslandi. Það er mikilvægur þáttur í farsælli endurreisn
hagkerfisins; það er einnig mikilvægt fyrir gangverk þess kerfis sem
ætlunin er að byggja upp því skilningur fólks á gangverki kerfisins er
mikilvægur hluti af trúverðugleika þess og þar með skilvirkni.“19
Guðmundur Jónsson, prófessor í sagnfræði, sem er einn okkar helsti
fræðimaður á sviði hagsögu kemur að spurningunni úr gagnstæðri átt
og dregur fram þau sjónarmið að oftrú á þekkingu og fjarlægð á milli
fræða og raunveruleika eigi ekki síður hlut að máli.
Ég tek undir með bandaríska hagfræðingnum Paul Kruger sem segir að alvar­
legustu brestir hagfræðinnar felist ekki í því að henni mistókst að spá fyrir um
ósköpin sem riðu yfir Vesturlönd á síðasta ári heldur oftrú á kenningum sem eru
í litlum tengslum við raunveruleikann; fallegum stærðfræðilíkönum sem ganga
út frá forsendum sem eiga oft enga samsvörun í veruleikanum; mannskilningi
sem gerir ráð fyrir því að við séum fyrst og fremst skynsöm, rökvís og upplýst
hagmenni. Ég vil bæta við: Ofuráhersla á pósitívíska vísindaaðferð sem telur að
eina raunverulega, marktæka þekkingin sé sú sem setur fram almennar reglur
eða lögmál. Í þessum kenningaheimi lýtur efnahagslífið vélrænum lögmálum,
markaðskerfið leitar sjálfkrafa jafnvægis og því eiga stóráföll í raun ekki að geta
átt sér stað. Fræðimönnum sem sníða sér svo þröngan kenningarstakk er hætt
við að yfir sjást hið óvænta – t.d. stærsta hrun fjármálakerfisins í 80 ár.20
Guðmundur telur jafnframt að „… ríkjandi viðmið í hagfræði hafi
hvorki byggst á traustum aðferðafræðilegum grundvelli né staðist próf
reynslunnar; kenningar sniðganga brýnustu efnahagsvandamál sam­
félagsins og takmarkanir og forsendur þessara kenninga eru ekki gerðar
opinberar. Af þessum sökum hljóta hagfræðingar að bera nokkurn skerf
af ábyrgðinni á núverandi kreppu.“21 Þá skoðar Guðmundur megin­