Tímarit Máls og menningar - 01.11.2010, Blaðsíða 82

J ó n Yn g v i J ó h a n n s s o n
82 TMM 2010 · 4
sérhver myndhverfing á sér kennilið í efnahags og stjórnmálalífi og ef
bækurnar fjalla ekki beinlínis um hrunið, finnst manni jafnan eins og
þær lýsi aðdraganda þess og afleiðingum og fjalli þær ekki um hrunið
finnst manni líka eins og það sé með ráðum gert. Bókmenntir geta
vissulega verið aðferð til að flýja yfir í annan heim og stundum betri og
það á ekkert síður við alvarlegar skáldsögur en afþreyingarbókmenntir
eða glæpasögur. Jafnvel slíkur lestur getur verið hruninu merktur –
maður er þá að flýja frá því um stund.
Fyrsta skáldsaga ársins kom út um svipað leyti og fyrstu hrunbækurnar
og hún er ágætt dæmi um þetta. Handbók um hugarfar kúa eftir Berg­
svein Birgisson er feikilega lærð skáldsaga um ungan menningar­
fræðing sem kemur til Íslands eftir nám í útlöndum og fær ekki annað
starf í góðærinu en að skrifa handrit að heimildamynd um íslensku
kúna. Verkefnið vindur upp á sig og smám saman víkkar það út í alls­
herjargreiningu á hugarfari þjóðarinnar og evrópskrar menningar sem
endurspeglast í ræktun kúa og kynbótum. Jafnframt því sem menn­
ingarfræðingurinn ungi kafar dýpra og dýpra í viðfangsefnið hrakar
geðheilsu hans og tengslin við veruleikann utan bókanna og hans eigin
skrifa rakna upp. Þegar hann undir lokin er fastur í fjósi sem er fullt af
skít og ómögulegt er að moka útúr er augljós túlkun sögunnar að hann
sé þar kominn í sitt eigið hugarfjós þar sem tilfinningar fortíðarinnar
og áföll safnast að honum. En önnur túlkun verður líka áleitin. Í fjósi
án dyra þar sem ekki einu sinni er hleri niður í haughús og ekki er hægt
að gera annað en flytja mykjuna úr einum stað í annan til að hægt sé að
komast þar leiðar sinnar minnir hann óneitanlega á ráðþrota þjóð sem
situr eftir í daunillum mykjuhaug og kemst ekki út.
Í frosti og kulda
Karlsvagninn eftir Kristínu Marju Baldursdóttir á það sameiginlegt
með Handbók um hugarfar kúa að hana þyrfti alls ekki að lesa sem
umfjöllun um hrun eða örlög þjóðar, en það samhengi sem hún kemur
út í breytir því.
Eftir stórvirkið um ævi listakonunnar Karítasar sem kom út í
tveimur þykkum bindum árin 2004 og 2007 sendir Kristín Marja frá sér
stutta og snaggaralega skáldsögu um samskipti tveggja ólíkra kvenna.
Aðferðin er gerólík. Í stað hinna löngu viðburðaríku ævisögu sem sögð
var í bókunum um Karítas er hér settur á svið stuttur fundur tveggja
kvenna af ólíkum kynslóðum.2
Aðalpersóna sögunnar er Gunnur, geðlæknir á miðjum aldri sem