Tímarit Máls og menningar - 01.11.2010, Side 105

Á d r e pa
TMM 2010 · 4 105
Lengi framan af bjargaðist þetta furðanlega, stundum vegna tregðu sam­
starfsflokka því aldrei vann Sjálfstæðisflokkurinn hreinan þing meiri hluta til
stjórnarmyndunar, stundum af forystukreppum í flokknum sjálfum. En á
áratugunum í kringum aldamótin 2000 fékk flokk urinn nýtt tækifæri til að
keyra hagkerfi okkar út í ógöngur. Hann eignaðist samstarfsflokk sem var
búinn að missa allt samfélagshlutverk og þar með stefnu, aðra en að hlaða
undir flokksgæðinga. Svolítil hlutdeild í ókeypis fiskveiðikvóta og gefins ríkis­
banki nægðu til þess. Sjálfstæðisflokkurinn eignaðist foringja sem hlustaði
líklega ekki mikið á aðra en hefur jafnframt varla haft mikið vit á því sem var
að gerast, heimaalningur úr Heimdalli og lagadeild Háskóla Íslands. Samfara
þessu lenti heimshluti okkar í einstöku efnahagslegu þensluskeiði sem – eftir á
að hyggja – hlaut að enda í kreppu.
Af þessu má draga einn og aðeins einn lærdóm: hættum að hugsa um að
sundurgreina ríkisvaldið, en aðgreinum ríkisvald og auðvald. Hleypum Sjálf­
stæðisflokknum ekki til valda í ríkinu fyrr en hann er hættur að vera hags­
munavörður auðvaldsins, ef það verður einhvern tímann. Sorglegt er að heyra
að sumir þeir sem göspruðu hæst um endurnýjun stjórnmálanna fyrir síðustu
alþingiskosningar, þeir sem þá kölluðu sig Borgarahreyfingu, eru nú farnir að
heimta þjóðstjórn, sem merkir auðvitað einkum að Sjálfstæðisflokknum yrði
hleypt inn í Stjórnarráðið á ný. Og ekki eru þeir miklu betri sem þykjast nú of
róttækir til að geta staðið almennilega með þeirri ríkisstjórn sem þeir mynd­
uðu sjálfir eftir kosningar og enn situr þegar þetta er skrifað, seint í október
2010.
„Fjórflokkurinn“
Íslendingar hafa undarlega oftrú á skipulagsbreytingum. Mér er nær að halda
að þetta sé aðferð okkar til að skjóta okkur undan persónulegri ábyrgð á mis­
tökum okkar. Í staðinn fyrir að hugsa: „ég tók of hátt lán“ eða „ég kaus vit­
lausan flokk“ kennum við skipulaginu um allt: „fulltrúalýðræðið virkar ekki“,
„ríkisstjórnin ræður of miklu“, „stjórnmálaflokkarnir eru ómögulegir“. Á
þessum óskipulagða flótta undan eigin ákvörðunum er iðulega talað eins og
allir stjórnmálaflokkar eigi óskipt mál, og um þá sameiginlega hefur verið
smíðað hugtakið fjórflokkur og það notað til að varpa sök á bankahruninu á
flokkakerfið í heild. Það mun hafa verið Vilmundur Gylfason sem smíðaði
þetta hugtak í upphafi níunda áratugar liðinnar aldar þegar hann stofnaði
Bandalag jafnaðarmanna og ætlaði einmitt, í mikilli oftrú á skipulagsbreyt­
ingar, að afnema þingræðið með því að taka upp þjóðkjör forsætisráðherra.
Mér finnst sérstaklega furðulegt hvað flokkur Vinstri grænna hefur látið
þessa fjórflokks­nafngift ganga yfir sig mótmælalítið. Ég hef jafnvel heyrt mál­
svara þeirra, ég man ekki hver hann var, segja í útvarpi eitthvað á þessa leið:
„Við erum auðvitað hluti af fjórflokknum.“ Segja má að Samfylkingin hafi
verri málstað til að firra sig því að vera spyrt saman við Sjálfstæðisflokk og
Framsóknarflokk af því að hún asnaðist inn í stjórnarsamstarf með Sjálfstæðis­