Tímarit Máls og menningar - 01.11.2010, Blaðsíða 118

D ó m a r u m b æ k u r
118 TMM 2010 · 4
En hvers vegna hefur Gyrðir ekki ratað til fleiri í gegnum tíðina? Kannski
sökum þess að við erum illa læs á sögur á borð við þær sem Gyrðir skrifar.
Nefnilega látlausar. Sem kannski má klína á hamaganginn í Íslendingasögun­
um og á lestraruppeldi okkar; og jafnvel á hamaganginn í okkur sjálfum síð­
ustu áratugi.
Margar smásagnanna í nýjasta smásagnasafni Gyrðis eru þar að auki ekki
eiginlegar sögur, eins og hin einhæfa krafa hér á landi um flækju, úrlausn og
dramatík hljómar, heldur fremur „skissur“ eða „sketsar“. Sem einnig gæti verið
ástæða þess að bækur Gyrðis hafa ekki notið lýðhylli í samræmi við erindi
þeirra. Við eigum með öðrum orðum erfitt með að lesa „sögur“ sem eru ekki
eiginlegar „sögur“, hvorki að innihaldi né forminu til samkvæmt hinum
þrönga skilningi okkar á eðli smásögunnar; skilningur sem sækir talsvert til
væntinga okkar gagnvart skáldsagnagerð (flækja, dramatík, lausn) með þeim
afleiðingum að smásagan sem listform á sér tæpast eiginlega fagurfræði lengur.
Alþjóðlega orðið saga er nú einusinni íslenska og táknar frásögn, sem sagt
dramatík. Því hljótum við að fara fram á slíkt í sagnaskáldskap okkar. En frá­
sagnir Gyrðis í Milli trjánna eru sjaldnast margbrotnar eða dramatískar í krafti
flókinnar framvindu, heldur eru þær ísmeygilegar skissur, glettnar, sorglegar,
drungalegar, einmanalegar, furðulegar, lýrískar; mettaðar því dramatíska
andrúmslofti sem höfundur velur sögu sinni hverju sinni. Slíkar frásagnir
kunnum við hins vegar illa að lesa. Þar að auki held ég að okkur þyki skissu­
formið ekki ýkja­virðingarvert, að slíkt skuli fremur flokkast til stílæfinga en
fullburða frásagna.
Þá hef ég sömuleiðis grun um að lengd skipti hér nokkru máli, að einhverjum
kunni að þykja höfundur sem sjaldnast rýfur 200 blaðsíðna múrinn léttvægur.
Og þá er kannski skýringin á velgengni þess smásagnasafns sem hér um ræðir
fundin. Bókin er nefnilega heilar 270 blaðsíður. En sögurnar 47 sem hún
inniheldur eru flestar í styttri kantinum. Og reyndar fá langhundar sinn skerf
af gamansamri gagnrýni, nokkuð sem Gyrðir má heita sérlega útsmoginn við
og bregður víða fyrir sig í verkum sínum. Eftirfarandi tilvitnun er úr sögunni
„Síðusár“, þar sem segir af kostulegum samskiptum vina og þeim óleik annars
að rífa blaðsíður úr bókasafni hins á laun:
Hann virtist hafa langmestan áhuga á Dostovjeskí; ég komst að því að hann hafði
rifið síður úr öllum bókum sem ég átti eftir hann. Mér var tiltölulega sama um það
með flestar bækurnar eftir hann, þær eru hvort sem er alltof langar. En mér þótti
þó slæmt að hann skyldi taka einmitt þá síðu úr Glæp og refsingu þegar Raskolnikov
drepur gömlu konuna. (249)
Sama mætti svo ef til vill segja um nóvelluna og skissuna; við samþykkjum
hana eiginlega með semingi, okkur finnst hún í raun aðeins hálfgildings
skáldsaga. Og fyrir slíkt líða höfundar á borð við Gyrði Elíasson, sem skrifar
nóvellur upp á rúmar 100 blaðsíður og smásögur sem teygja sig allajafna yfir 5
til 6 blaðsíður. Og vont ef margar síður eru rifnar úr slíkum bókum.