Tímarit Máls og menningar - 01.11.2018, Side 14

H e l g a K r e s s
14 TMM 2018 · 4
vilji kveða niður, ekki bara karlinn Elías Elíasson, heldur allt karlveldið og
sveitina með. Þannig stekkur hún út úr orðunum, eins og konan í Mósebók,
grípur reyndar ekki um hreðjar karlsins, karlmennskutáknið, heldur þar sem
ætla má að hann sé enn veikari fyrir, þ.e. dauður. Það er fyrst þá sem hún fær
að tala, lætur til skarar skríða.
Það gengur mikið á í þessari sögu. Þær vinkonurnar fá nýja prestinn í lið
með sér, þann sama og hafði haldið svo fallega líkræðu yfir Elíasi, og er yfir
sig jákvæður í garð fjölskyldunnar: „Ég held að ungu hjónin hérna séu ágætis
fólk. Mér er sagt, að Elías yngri sé um margt líkur föður sínum.“37 En hann
dugir ekki til neins, unglingslegur og ómögulegur, sífellt hnerrandi í sagga-
fullri stofunni, talandi í kristilegum klisjum og togandi í fingurna á sér svo
brakar í. Elíasarnir láta ekki svo glatt kveða sig niður, þar sem hver tekur við
af öðrum, en Elías Elíasson heitir einnig fimm ára sonarsonur ekkjunnar sem
mun að öllu óbreyttu taka við af föður sínum sem þegar er farinn að sýna
sömu takta við eiginkonuna og faðir hans við móðurina. Þannig sameinast
fjórar kynslóðir karlveldis í fyrirsögninni sem trónar þarna írónískt yfir
hinni mjög svo talandi konu í sögunni.
Eftirmáli: Tveggja kvenna tal
Ég kynntist Jakobínu vorið 1975 þegar ég bað hana um leyfi til að þýða þrjár
smásögur eftir hana á norsku til birtingar í fyrirhuguðu safni smásagna eftir
nokkra íslenska samtímahöfunda. Var leyfið ekki aðeins góðfúslega veitt,
heldur varð einnig upphaf að vináttu okkar og bréfaskiptum um nokkurra
ára skeið. Ég var þá sendikennari í íslensku við Háskólann í Björgvin í Noregi
og sögurnar þýddi ég í félagi við samstarfsmann minn Idar Stegane, sem átti
raunar frumkvæði að tiltækinu. Komu sögurnar út ári síðar hjá bókafor-
laginu Pax ásamt eftirmála um höfundana.38 Um svipað leyti var ég að vinna
að útgáfu á smásögum eftir íslenskar konur frá upphafi sagnagerðar þeirra,
þar sem nokkrar smásagnanna skyldu vera nýjar. Sumarið 1975 kom ég við í
Garði á leið minni frá Seyðisfirði til Reykjavíkur, eftir nokkurra daga sjóferð
ásamt börnum og bíl með ferjunni Smyrli sem þá gekk milli Björgvinjar og
Seyðisfjarðar. Var erindið m.a. að biðja Jakobínu um sögu og ræða við hana
um skáldskaparferil hennar og reynslu sem kvenrithöfundar. Þótt Jakobína
sé mjög upptekin af konum og aðstæðum þeirra í verkum sínum, taldi hún
öll tormerki á því að geta skrifað fyrir mig sögu um það efni. Hún gerði það
þó og birtist sagan, sem er ekki bara um eina konu, heldur þrjár, í safninu
tveimur árum síðar.39 Í þetta viðtal vitna ég í formála, þar sem Jakobína segir
frá næði sínu til skrifta. Það hafi helst verið á nóttinni sem hún hafi skipt í
tvær annir, en hafi nú ekki lengur þrek til að vaka nema aðra önnina.40 Að
öðru leyti lenti þetta samtal í glatkistunni þar til ég fann það nú meir en
mannsaldri síðar á handskrifuðum, lausum blöðum, og gríp ég hér niður í
þeim, þ.e. tilsvörum Jakobínu, ef ske kynni að þau gæfu innsýn í skáldskapar-
TMM_4_2018.indd 14 6.11.2018 10:22