Tímarit Máls og menningar - 01.11.2018, Blaðsíða 94

R ú n a r H e l g i Vi g n i s s o n
94 TMM 2018 · 4
tók að liðast í sundur, ekki síst fyrir tilstilli trúboða – og hann var reyndar
sjálfur sonur innfædds trúboða sem hafði tekið trú nýlenduherranna; hér er
því allt í mótsögnum.
Umboðið er hans
En hvað ef ég segði: Skiptir þetta allt saman einhverju máli úr því Achebe
virðist hafa tekist að skrifa bók sem höfðar til heimsins? Helgar tilgangurinn
þá ekki meðalið?
Það skiptir vissulega máli að honum skuli hafa tekist að ná til fólks.
Heimurinn fékk skáldsögu sem veitti ekki aðeins innsýn í líf igbófólksins í
Nígeríu, heldur skapaði gríðarlegar umræður um heimsvaldastefnu og stöðu
Afríku í heiminum. Bókin er auðvitað barn síns tíma hvað þetta varðar því
að á ritunartímanum voru nýlendur út um allan heim að losa sig undan yfir-
ráðum Evrópumanna, bæði í veraldlegum og menningarlegum skilningi.
Með bókinni fetaði Achebe svipaðar slóðir og Nóbelsverðlaunahöfundurinn
Patrick White í Ástralíu um sama leyti. Árið 1957 sendi hann frá sér bókina
Voss þar sem hann reyndi beinlínis að skrifa Ástralíu inn í vitund heimsins
og enskuna inn í landið. Hann sendir evrópskan landkönnuð í ferðalag þvert
yfir Ástralíu árið 1845 en ekki líður á löngu þar til hann og föruneyti hans
lenda í miklum erfiðleikum, ekki síst vegna þess að þeir kunna ekki á landið
og íbúa þess. Þarna skrifar White, sem var fulltrúi hinna nýju íbúa Ástralíu,
um landið á ensku, máli landnemanna, og reynir að nota það til að fást við
landið og gera áströlsku skáldsöguna að einhverju öðru en bara grámóskulegu
tómi fyrir sjálfum sér og umheiminum.12 Hann fékk svo Nóbelinn fyrir að
koma nýrri álfu á kortið og svipað hefði mátt segja um Achebe ef hann hefði
fengið Nóbelinn. Englendingarnir í sögu Achebes eru í rauninni í svipaðri
stöðu og Voss sem reynir að leggja undir sig nýtt land. Sá er þó munur á að
það mistekst hjá Voss, hann er drepinn af frumbyggjum, en Okonkwo styttir
sér aldur vegna þess að hann getur ekki horfst í augu við að verða undirsáti
nýlenduherranna, bæði í trúarlegum og veraldlegum skilningi.
Í seinni tíð er mikið rætt um það í tengslum við heimsbókmenntir hver
hafi umboð til þess að fjalla um og eigna sér tiltekin viðfangsefni. Umboðið
verður ekki tekið af Achebe þó að hann hafi skrifað á ensku. Hann þekkir
efnið sitt vel og forfeður hans voru þar persónur og leikendur þó að hann lýsi
reyndar veruleika sem var að hverfa eða var jafnvel horfinn þegar hann óx
úr grasi. Hann hefur því þurft að leggjast í rannsóknir sem kann að skýra af
hverju efnið virðist niðursoðið, svolítið eins og ævintýri. Það var samt ekki
sjálfsagt að fjalla um afrísk málefni í skáldsögu á þessum tíma. Á ráðstefnu
nýverið heyrði ég ritlistarkennara frá Singapore segja frá því að nemendur
hans skrifuðu gjarnan sögur sem gerðust í Bandaríkjunum. Kennarinn, sem
er sjálfur frá Bandaríkjunum, undraðist þetta og þegar hann gekk á þau var
honum sagt að þau hefðu séð bíómyndir frá Bandaríkjunum og þess vegna
TMM_4_2018.indd 94 6.11.2018 10:22