Tímarit Máls og menningar - 01.11.2018, Blaðsíða 90

R ú n a r H e l g i Vi g n i s s o n
90 TMM 2018 · 4
mið er að fara á stúfana og lesa sem mest af efni frá í þessu tilfelli Afríku.
Þetta hef ég gert undanfarin ár í tengslum við ritröðina Smásögur heimsins
þar sem ég er einn þriggja ritstjóra og þar áður í tengslum við þýðingar á
bókum frá Suður-Afríku. Við lestur afrískra smásagna hefur einmitt reynt á
afríentalísk augu mín, m.a. vegna þess að þegar afríska bindið gengur á þrykk
árið 2019 kemur það í kjölfar þriggja annarra binda og lesendur þeirra hafa
þá þegar fengið ákveðin viðmið um smásagnagerð í fjórum öðrum álfum,
þar af þremur sem kenndar eru við Vesturlönd. Í mörgum löndum Afríku er
smásagan á allt öðrum stað og getur einmitt virst svolítið einfaldari að gerð
en það sem við höfum tínt til úr hinum heimsálfunum, ekki síst hvað varðar
miðlun og fagurfræði. Í mörgum Afríkulöndum virðist smásagan vera nær
forverum sínum en á Vesturlöndum, s.s. ævintýrum og þjóðsögum, rétt eins
og módernísk truflun, hvað þá póstmódernískur leikur, hafi almennt ekki
náð til Afríkulanda enn. Athugið að hér er eins og ég gefi mér að vestrænir
bókmenntastraumar þurfi endilega að breiðast út til allra og að það sé af hinu
góða. Eins og nígeríski sagnfræðingurinn Don C. Ohadike hefur bent á er þó
ekki sanngjarnt að bera Igbóland fortíðarinnar, sem er sögusvið bókarinnar,
saman við evrópskan nútíma, enda hafi Igbóland bókarinnar verið mjög
frábrugðið Evrópulöndum þess tíma og sama eigi við um Igbóland sam-
tímans, það hafi tekið miklum stakkaskiptum.3 En ef maður les og les sögur
frá Afríku kemst maður smátt og smátt að því að maður er staddur inni í
annarri hefð. Um leið verða til afrísk viðmið sem bera samt alltaf manns
heimalands mót að einhverju leyti. Sú fagurfræði sem Chinua Achebe býr
til í Allt sundrast er sambland af vestrænni og afrískri hefð og tekur um leið
mið af þeim markhópi sem hann hefur í huga. Sjálfur hefur Achebe sagt að
hann hafi ekki haft í hyggju að skrifa vestræna skáldsögu heldur hafi hann
og aðrir höfundar úr álfunni nýtt vestrænt hljóðfæri til að spila afrískt lag.4
Þó að heimurinn hafi stundum gert athugasemdir við þessa fagurfræði hefur
bókin lifað sem bendir til þess að í henni sé bæði galdur og endingargott
byggingarefni.
Okonkwo, sem er stöndugur bóndi í sínum heimabæ, er aðalsöguhetja
bók ar innar. Honum er mikið í mun að greina sig frá föður sínum sem þótti
mikill ónytjungur. Hann tileinkar sér þess vegna mikla hörku sem verður
til þess að hann vanhelgar siði þjóðar sinnar og er gerður útlægur í nokkur
ár. Þessa atburðarás nýtir höfundur til að draga upp mynd af samfélaginu
og siðum þess. Þegar Okonkwo snýr aftur úr útlegðinni eru enskir trúboðar
mættir á staðinn og teknir að grafa undan siðum innfæddra, kristna m.a. son
Okonkwos. Allt tekur að liðast í sundur.
Stóra samhengið
Hvað ef ég segði að Allt sundrast minnti mig á skáldsögu Jóns Thoroddsens,
Pilt og stúlku?
TMM_4_2018.indd 90 6.11.2018 10:22