Tímarit Máls og menningar - 01.11.2018, Blaðsíða 75

Æ t l a r þ e s s u m f r á s ö g n u m a l d r e i a ð l j ú k a ?
TMM 2018 · 4 75
Í öðru lagi eru það þeir sem eiga sér fyrirmynd í raunveruleikanum en byggja
þó ekki á einhverri raunverulegri manneskju heldur frekar á persónum úr
bókum, sjónvarpsþáttum og/eða kvikmyndum og geta því tekið á sig ýmis
form, t.d. verið dýr, lífgerðir hlutir og manneskjur. Í þriðja lagi eru ímyndaðir
vinir sem byggja á raunverulegum manneskjum sem eru þó ekki í virkum
félagslegum samskiptum við þann sem ímyndar sér vináttuna. Sem dæmi um
slíkan félagsskap eru ímynduð samskipti sem fólk á við látna ástvini, fræga
einstaklinga eða þegar börn skapa sér vini sem minna á fólk sem þau þekkja
en hitta sjaldan eins og skyldmenni sem býr erlendis.3 Og að lokum eru það
ímyndaðir vinir sem byggja á fólki sem einstaklingurinn þekkir. Í slíkum
samböndum mótast persónueinkenni þess ímyndaða gjarnan og verða önnur
heldur en hjá fyrirmyndinni.
Það sem allir ímyndaðir vinir eiga sameiginlegt er að skaparar þeirra gera
sér grein fyrir að þeir eru ímyndaðir en ekki raunverulegir. Þess vegna er
almennt ekki talað um ímyndaða vini í tengslum við þá sem eru veikir á
geði; eru með ranghugmyndir og segjast eiga í raunverulegum samskiptum
við ímyndað fólk. Samskipti við æðri verur sem ráðast af trú t.d. á guði,
engla, dýrlinga og/eða djöfla eru sjaldnast talin vera ímynduð af því að þau
eru hluti af trúarkerfi og eru af þeim sem trúa talin raunveruleg. Hlutverka-
leikur eins og þykjustuleikir barna er einnig undanskilinn skilgreiningunni
á ímynduðum samböndum því í þeim taka þátttakendur að sér ákveðin hlut-
verk sem lýkur þegar leiknum er lokið. Ímyndaðar samræður við fólk sem
einstaklingur þekkir og er í samskiptum við eru heldur ekki talin vitna um
ímyndað samband. Ástæðan er sú að menn búa sig oft undir erfið samtöl
með því að gera sér í hugarlund hvernig samtalið kunni að þróast og hver
viðbrögð hins aðilans kunna að verða. Þetta gerir fólk ekki síst til að koma í
veg fyrir átök. Ímyndaða samtalið er því nátengt raunverulegum samskiptum
og jafnvel hluti af þeim en er ekki „sjálfstætt“ eins og það væri sem þáttur
í ímynduðum samskiptum.4 Að lokum má nefna að menn hafa ekki alltaf
verið sammála um hvort leikföng sem notuð eru sem leikmunir eigi að teljast
til ímyndaðra vina. Áður var því hafnað en nú eru flestir á þeirri skoðun að
leikföng sem gegna stóru hlutverki í lífi barnsins og eru lífgerð geti talist
til ímyndaðra vina. Vinir af þessu tagi einskorðast ekki við börn; í sumum
tilvikum gegna kynlífsdúkkur þessu hlutverki auk þess sem vistmenn elli-
heimila eiga oft brúður og/eða tuskudýr sem þeir koma fram við eins og lif-
andi fólk og stundum eru þau meira að segja notuð sérstaklega í meðferðum
fyrir þá sem hafa heilabilun.5
Flestir tengja ímyndaða vini hugmyndaheimi barna en áður fyrr voru þeir
einatt litnir hornauga og jafnvel taldir vera fyrstu einkenni geðsjúkdóma.
Fyrir því eru ýmsar ástæður. Til dæmis var gjarnan dregin upp neikvæð
mynd af þeim í bókmenntum og kvikmyndum samanber Tony, ímyndaðan
vin Dannys, í hrollvekjunni Shining eftir Stephen King. Í sögunni lýsir Danny
Tony sem litlum ósýnilegum strák sem búi í munninum á honum og ráðleggi
TMM_4_2018.indd 75 6.11.2018 10:22