Tímarit Máls og menningar - 01.11.2018, Blaðsíða 132

U m s a g n i r u m b æ k u r
132 TMM 2018 · 4
1993 í riti um svokallaðan vistfemín-
isma (e. eco-feminism). Nú 25 árum
seinna geta allir sem horft hafa á kvik-
myndina Wonder Woman (2017) séð
hvernig leikstjórinn Patty Jenkins nýtir
þá hugmynd út í ystu æsar í senum frá
paradísareyjunni þar sem Díana, upp-
rennandi Ofurkona, elst upp meðal
amasóna í harmónísku sambandi við
náttúruna.3 „Þetta er land án stigveldis,“
segir Plumwood, „þar sem fólk lætur sér
annt hvert um annað og um náttúruna,
þar sem jörðin og skógurinn halda
dulúð sinni, krafti og heilleika, þar sem
vald tækninnar og hernaðar- og efna-
hagsafl stjórnar ekki heiminum, að
minnsta kosti ekki þeim hluta sem
konur ráða yfir.“ Því yfirleitt vofir ógn
hins karllæga heims yfir, með valda-
ójöfnuði sínum og ofbeldi. „Femínísk
draumsýn málar andstæðurnar oft
sterkum litum – líf gegn dauða, Gaia
gegn Mars, dulúðugur skógur gegn
tæknilegri eyðimörk, konur gegn körl-
um“.4
Angela McRobbie er ein þeirra sem
telur að sú staðreynd að ákveðnir þættir
femínismans hafi verið innlimaðir í pól-
itík og stofnanir geti dregið kraftinn úr
andófi hans. Með orðum eins og „vald-
efling“ og „val“ hafi þessum afmörkuðu
þáttum femínismans verið breytt í mun
einstaklingsmiðaðri orðræðu sem sé
notuð hvað sérstaklega í fjölmiðlum og
afþreyingarmenningu sem eins konar
staðgengill raunverulega róttæks femín-
isma.5 Nýlegar teiknimyndir á borð við
Frozen og Brave gefa vissulega til kynna
að femínískar áherslur hafi ekki einung-
is skilað sér inn í afþreyingarheiminn
heldur verið rækilega innlimaðar í
hann. Kvikmyndirnar Wonder Woman
og teiknimyndin Moana eru einnig
dæmi um þetta, en Moana gerist á eyja-
klasa þar sem móðureyjan Te Fiti er
náttúrugyðja sem rænd hefur verið
krafti sínum af fulltrúa karlveldisins.
Afleiðingarnar eru dauði og eyðilegging
heimsins og aðeins stúlkan Moana getur
tryggt að náttúran öðlist líf að nýju.6
Plumwood fjallar um augljósa ókosti
þess að upphefja einfaldlega kvenlega
eiginleika og samband kvenna og nátt-
úru sem andsvar við karllægum yfir-
gangi gegn náttúrunni. Það endurveki
rómantíska hugmynd um að konur hafi
sérstaka hæfileika til umönnunar, hlut-
tekningar, samvinnu og „nálægðar við
náttúruna“, ólíkt karlmönnum, sem
réttlæti sérstaka stöðu þeirra – sem auð-
vitað reynist alltaf staða hins undir-
gefna. „Í stað „engilsins í húsinu“ (e.
angel in the house) komi „engillinn í
vistkerfinu“ (8–9). Slíkur einfaldur við-
snúningur á tvenndarkerfi feðraveldis-
ins getur því auðveldlega haft í för með
sér bakslag, til dæmis styrkt hefð-
bundna eðlishyggju sem auðvelt er þá að
nota áfram til að réttlæta ýmsa mis-
munun á grundvelli kynjamunar.
Plumwood telur þó að sjónarhorn vist-
femínismans sé mikilvægt til að draga
fram í dagsljósið hvernig kúgunarkerfi,
svo sem kynþáttahyggja, kynjamismun-
un og eyðilegging umhverfisins, séu
samofin og styðji hvert annað. Vistfem-
ínismi einblíni ekki bara á tengsl kvenna
og náttúru heldur sé hann ítarleg gagn-
rýni á valdakerfi sem ógna náttúru og
vistkerfi.
Þótt Undirferli stilli náttúrudulspeki
í nafni heiðnu gyðjunnar Freyju upp
sem valkosti við eyðandi græðgi og
valdasamkeppni kapítalismans, og
söguhetjan Íris lýsi Freyju sem magn-
aðri kvenhetju sem noti Brísingamen
sem spegil gegn illskunni í heiminum,
forðast Oddný Eir einfaldan viðsnúning
á andstæðupari hins kvenlega og karl-
lega. Það er karlmaðurinn Smári sem
nær að teikna gyðjuna Freyju inn í
myndina með hugarflugi sínu, opnum
TMM_4_2018.indd 132 6.11.2018 10:22