Tímarit Máls og menningar - 01.11.2018, Blaðsíða 67

„ D r a u m u r i n n u m f é ð í S a u ð f r í ð a r s v e i t “
TMM 2018 · 4 67
rænan, fjálglegan og orðríkan; hann kemst oft einkennilega að orði og er
gjarn á að sjá hið stóra í því smáa, hefur dálæti á alhæfingum um lögmál
mannlífsins sem hljóma glæsilega, skrifar í þeim skilningi alls ekki ólíkt
hinum miklu skáldsagnahöfundum 19. aldar í Evrópu á borð við Tolstoy
– skrifin rúma „allt“ að mati höfundarins, spanna alla heimsmyndina, án
þess að við skulum þó ganga of langt í þessari samlíkingu: eða kannski eru
sveitahöfðingjabókmenntir alls staðar svipaðar. Þetta er hljómmikill stíll,
verður stundum myrkur en hins vegar leynir sér aldrei ákefð höfundar að
segja okkur frá því sem hann telur í frásögur færandi og ekki fer á milli mála
að hér skrifar höfundur sem þekkir lífið og mennina.
Þátturinn af Sigurði smala er í bókinni Smiður Andrésson og fleiri þættir
sem út kom hjá bókaútgáfunni Norðra í Þjóðfræðiflokki árið 1965. Móðir
mín gaf mér þessa bók, enda eftir náfrænda okkar sem hún hafði mætur á.
Svona hefst þátturinn:
Þetta verður engin ævisaga Sigurðar smala. Sigurður átti enga ævi, hann bara lifði.
Ef til vill er þetta bara svolítill hnoðri af mínu eigin ævireifi, sem ég spinn í þennan
lopa, en um Sigurð smala. Við Sigurður smali áttum svolítið saman að sælda sem
ef til vill má kalla sögu. Ef annan hvorn okkar hefði vantað í þessa samansæld,
væri hér ekki um neina sögu að ræða. Enginn mundi hafa haft neitt af Sigurði að
segja, ef ég hefði ekki komið til sögu hans. Hann var bara einn lítill dropi frá hinni
miklu ofankomu mannlífsins og hann flaut á mannhafinu langan tíma, án þess að
glitra neitt á heimsvísu; svo sökk hann, eins og allir mannhafsins dropar. En á efstu
dögum skaut hann gneista af örlögum sínum, móti sögutilfinningu sem var einstæð
fyrir hann – og mig.
Sigurður var skráður Jónsson í Markabók Norður-Múlasýslu, fyrir markinu: sneið-
rifað framan hægra og gagnbitað vinstra, og brennimarkið hans var auðvitað: Smali.
Annars staðar kom nafnið hans ekki á prent og hvergi hafði það þýðingu að prenta
það annars staðar. Það voru það margar kindur með þessu marki, að það var betra að
prenta það í markaskránni. Hver þessi Jón var og með hvaða konu hann átti Sigurð
smala kemur þessu máli ekkert við. Og Sigurði smala kom það ekkert við heldur. Hann
hafði lítið sem ekkert af foreldrum að segja. Hann var svo einn og einstakur að upp-
runa og örlögum að það hefur enga þýðingu að færa hann til neinnar ættar. Og það
hefur engin ætt neitt upp úr því að telja Sigurð smala í sínum ættarhring.
Eftir að Benedikt hefur nokkur fleiri orð um það að ekki sé til neins að hnýs-
ast í ættfræði Sigurðar smala – svona eins og til að gulltryggja það að forvitni
lesandans sé vakin um einmitt þessar þýðingarlausu ættir – þá segir hann frá
því, með nokkrum semingi þó, að Sigurður hafi fæðst og alist upp í Horna-
firði en komið úr Skaftafellssýslu á Jökuldalinn um tvítugsaldurinn, eins og
Benedikt orðar það, „einn í eins konar mannstraumi sem lá úr þeirri sýslu
austur í Múlaþing og einkum á Jökuldal um þessar mundir.“ En Sigurður átti
eftir að ala manninn alla tíð á Skjöldólfsstöðum. Síðan leitast Benedikt við að
lýsa þessum Skaftfellingum sem fluttu í Jökuldalinn á þessum árum upp úr
1890, þegar aðrir landsmenn fóru unnvörpum til Ameríku:
TMM_4_2018.indd 67 6.11.2018 10:22