Tímarit Máls og menningar - 01.11.2018, Blaðsíða 113

Fa s i s m i f o r t í ð a r o g b l i k u r v i ð s j ó n a r r ö n d
TMM 2018 · 4 113
að ferma þýskt fiskflutningaskip dag einn í september 1933 nema hakakross-
fáninn, sem þar blakti við hún, yrði tekinn niður, eða „morðfáninn“ eins og
þeir kölluðu hann. Þessu var umbúðalaust hafnað af skipstjórninni og þá
fóru hafnarverkamenn í verkfall, allir sem einn. Gekk svo fram yfir hádegi
og var staðinn verkfallsvörður. Ríkisstjórnin greip inn í og lét lögregluna
ganga í málið og sjá til þess að skipið yrði afgreitt en fyrst var samið við for-
ystu verkamannafélagsins Dagsbrúnar um að það léti deiluna afskiptalausa.
Til að tryggja það mætti Héðinn Valdimarsson, formaður Dagsbrúnar, á
hafnarbakkann og tilkynnti að félagið leyfði vinnu við skipið. Þar var þá
komið mikið lögreglulið og þó að verkamenn þrjóskuðust við fóru leikar svo
að þeir voru þvingaðir til að hefja vinnu við að lesta skipið. Verkamennirnir
voru þó síður en svo beygðir í duftið því einhverjir í þeirra hópi neyttu færis
þegar byrjað var að vinna um borð í skipinu, skáru niður hakakrossfánann
og lögðu hald á hann. Lögreglan veittist að þeim og náðist fáninn aftur en
þá rifinn upp að miðju og þannig var hann hnýttur upp í aftursigluna þar
sem hann blakti „líkast og í hálfri stöng“. Lögreglan beitti kylfunum óspart
á verkamennina og það sama gerði „erindreki nazistanna“ úr hópi Þjóðverja
á skipinu „sem var vopnaður með marghleypu og drápskylfu … sem er stál-
fjöður með blýi innan í. Barði hann verkamann einn, með morðvopni þessu,
svo að hann er stórsærður. Annar félagi … fékk mikinn áverka af völdum
lögreglunnar, svo að hann féll í ómegin. Fer þá skörin að færast upp í bekk-
inn, þegar þýskir Hitlersbandittar eru látnir ráðast hér vopnaðir á fólk,“ segir
í skrifum um atburðinn í blaði kommúnista, Gegn fasismanum, sem kom
út í Reykjavík seint í september 1933. Lærdómurinn af þessum atburði var
augljóslega sá frá sjónarhóli íslenskra kommúnista að ríkisvaldið stóð með
fasismanum. Það hafði sigað lögreglu á íslenska verkamenn sem höfðu neitað
að þjónusta skip undir merkjum hakakrossins því hann væri tákn þeirra afla
sem brytu gegn lýðræði og mannréttindum með ofbeldi og skoðanakúgun.33
Í Morgunblaðinu voru mótmælin við Reykjavíkurhöfn, og þá einkum
meðferð íslensku hafnarverkamannanna á hakakrossfánanum, kölluð skríls-
uppþot og þjóðarskömm. „Það er að vísu ekki nein nýlunda, að kommún-
istaskríll geri aðsúg að stjórnarfánanum þýska. Þetta hefir oft komið fyrir
í flestum eða öllum nálægum löndum.“34 Þannig þóttu fasísku táknin ekki
tilefni til mótmælaaðgerða á þessum tíma á hægri vængnum hérlendis. En
var hægt að sýna hakakrossinum virðingu eða hlutleysi, eða að minnsta kosti
leiða hann hjá sér eins og Morgunblaðið ætlaðist til? Var það sama og sam-
þykki eða voru flestir hér á landi ólæsir eða í versta falli skeytingarlausir um
framgang fasismans? Töldu menn, líkt og kom fram í Tímanum, málgagni
Framsóknarflokksins, þá undir forystu Jónasar frá Hriflu, að réttara væri
að ráðast gegn fasískri hugmyndafræði en táknmyndum hennar á borð við
hakakrossfánann? Í Tímanum árið 1933 er þessu síðarnefnda haldið fram
og orðað á þá leið að „hatröm ofsókn gegn hakakrossmerkinu, sem þýskir
nazistar hafa gert að stjórnarfána“ sé eitt af „kjánatiltækjum“ kommúnista.
TMM_4_2018.indd 113 6.11.2018 10:22