Tímarit Máls og menningar - 01.11.2018, Blaðsíða 10

H e l g a K r e s s
10 TMM 2018 · 4
en bókmenntirnar knúðu mig til þessa uppgjörs, sem tengdist nær einvörðungu vali
á yrkisefni og sjónarhorni. […] Ég fann nefnilega, þegar ég var að byrja að skrifa,
mjög sárt til þess að mig skorti þá lífsreynslu sem bókmenntir virtust smíðaðar úr.
Stundum fannst mér ég hefði ekki reynt neitt sem hæfði í skáldskap.14
Báðar gera þær Jakobína og Svava uppreisn gegn hefðinni og finna sér leið,
hvor með sínum hætti. Svava í átt til fantasíu, Jakobína til raunsæis, þar sem
þær báðar leggja áherslu á tungumálið, orðin. Svava segir:
Í þessu sambandi hef ég búið mér til þá kenningu til heimabrúks að það sé úrvinnsla
efnisins, orðanna, sem sé röng þegar við dettum í þá gryfju að tileinka okkur reynslu
karlmanna, en orðin sjálf svíki ekki. Orðin eru jafnupprunaleg uppspretta fyrir
konur og þau eru fyrir karla, og þær mega því ekki láta sér nægja það sem þeim hefur
verið sagt um orðin – þær verða sjálfar að skoða orðin. [… ] Hvaða hugmynd, hvaða
reynslu dylur orðið og þarafleiðandi: hvað merkir orðið þá í raun og veru.15
Í sama greinasafni er erindi eftir Jakobínu, upphaflega flutt í útvarpi 1971,
þar sem hún ræðir og gagnrýnir staðlaðar kvengerðir bókmenntahefðar-
innar, sem upphefur konur og lofsyngur sem ástkonur, mæður, ömmur eða
álfkonur, án þess að þær standi körlunum jafnfætis.16 Hún leitar að konum í
uppreisn og staldrar í því skyni við nokkrar kvenlýsingar í Biblíunni, einkum
eftirfarandi lagaákvæði í fimmtu Mósebók gamla testamentisins:
Þegar tveir menn eru í áflogum, og kona annars hleypur að til þess að hjálpa manni
sínum úr höndum þess er slær hann, og hún tekur um hreðjar honum, þá skalt þú
höggva af henni höndina og eigi líta hana vægðarauga.17
Af þessu ákvæði sést, segir hún, „að konur hafa verið all-óvægnar, er þær vildu
verja sitt og vitað hvar þær áttu að klípa til árangurs.“
Og sannarlega er þessi kona, sem hleypur til hjálpar áflogaseggnum, eiginmanni
sínum, gædd undarlega sterku lífi í þessari harðorðu lagamálsgrein. Það er næstum
því eins og hún gæti stokkið út úr orðunum, frumstæð, frjáls, sterk, dálítið óhemju-
leg og ekki biðjandi neinn að líta sig „vægðarauga“.18
Lýsinguna tengir hún Sölku Völku „eins og hún er áður en Arnaldi tekst
með fínheitamannsyfirburðum sínum að brjóta niður stolt hennar og sjálfs-
traust”.19 Þá er henni hugleikin „kynbomban svonefnda“, ný kvengerð sem
hafi stigið fram á sviðið í bókmenntum síðustu áratuga. Um hana segir hún,
eins og beint inn í metoo-umræðu dagsins:
Sumir ímynda sér, að þar sé á ferð hin frjálsa kona, en ég fullyrði að hún sé enn
ófrjálsari en hin fórnandi eiginkona. Allt sitt á hún undir kyni sínu, kroppnum, svo
lengi sem hann endist til að vera skemmtitæki í ástaleiknum. Hún á ekkert sam-
eiginlegt með Sölku Völku annað en það, að hún hefir tekið sér jafnrétti við karl-
manninn í kynmökum. Samfélagslegu jafnrétti er hún jafnfjarri og kona Móselaga,
jafnvel enn fjær.20
TMM_4_2018.indd 10 6.11.2018 10:22