Tímarit Máls og menningar - 01.11.2018, Blaðsíða 114

U n n u r B i r n a K a r l s d ó t t i r
114 TMM 2018 · 4
Rök greinarhöfundar, sem birti grein sína nafnlaust, eru þau að slík barátta sé
vitagagnslaus því það „krenkir stefnuna ekkert, hvort fáninn, sem hún notar,
er látinn friðlaus eða ekki.“35
Flokkur íslenskra þjóðernissinna lognast út af
Eftir ósigurinn í bæjarstjórnarkosningunum í Reykjavík 1938 lognaðist
Flokkur þjóðernissinna út af. Síðasta lífsmarkið var bæklingurinn „Markmið
Flokks þjóðernissinna“ eftir Jón Aðils, formann flokksins, sem kom út árið
1939. Þó héldu þeir sellufundi allt til ársins 1944 en síðan leystist félagsskapur
þeirra upp og sumir þeirra gengu aftur til liðs við Sjálfstæðisflokkinn.36
Ásgeir Guðmundsson, sagnfræðingur, segir í rannsókn sinni á sögu íslenskra
nasista að þó að stjórnmálaástand hafi verið óstöðugt á Íslandi á fyrstu árum
fjórða áratugarins, með tíðum stjórnarskiptum á Alþingi þar sem komu við
sögu Framsóknar-, Sjálfstæðis- og Alþýðuflokkur, auk þess sem kommún-
istar höfðu sinn flokk og hreyfingu sem einnig setti svip á pólitík þessara ára
og gerði tilkall til valda og áhrifa, þá tókst Hreyfingu íslenskra þjóðernissinna
og síðan Flokki þjóðernissinna aldrei að nýta sér þennan óróa á pólitíska
sviðinu til að afla fylgis við stefnu sína.37 Það má hins vegar bæta því við þessa
niðurstöðu Ásgeirs að hefði framvinda seinni heimsstyrjaldarinnar orðið
Hitler og bandamönnum hans í hag, þá hefði verið hópur manna hér á landi
sem hefði fagnað því og hyllt sigurvegarana að nasista sið. En saga fasismans
á fyrri hluta 20. aldar minnir á að nú þegar ýmis tilbrigði nýfasískrar hug-
myndafræði hljóta brautargengi í Evrópu og Bandaríkjunum er full þörf á því
hér á landi, ekki síður en meðal annarra þjóða, að rifja upp og þekkja sögu
þessarar hugmyndafræði og hvað hún inniber, því eins og hér hefur verið
rakið á saga Íslands sinn fasíska kafla líkt og önnur lönd.
Samtíminn; fasískar blikur á lofti
Þeirri spurningu hefur skotið upp víða á Vesturlöndum síðustu ár og misseri
hvort þekking á sögu fasismans og lýðræðishefð liðinna áratuga á Vestur-
löndum geti tryggt að hreyfingar sem aðhyllast fasíska hugmyndafræði nái
ekki aftur fyrri völdum. Kveikjan að þessum vangaveltum er uppgangur
rasisma og þjóðernisofstækis, eins og síðustu þingkosningar í Þýskalandi
minntu óþægilega á, þar sem hægriöfgasinnar náðu kjöri á þing, sem og
uppgangur nýnasista bæði í Evrópu og Bandaríkjunum.38 Kröfuganga um
sextíu þúsund hvítra „þjóðernissinna“ í Póllandi 12. nóvember 2017 varð svo
enn ein áminningin um framgang fasisma nú á dögum, en þar var haldið á
lofti þjóðernisrasískum slagorðum á borð við hvít Evrópa, hvítt Pólland og
hreint Pólland.39 Þessi þróun og ýmis önnur sem ekki er rúm til að fara nánar
í hér hefur minnt óþægilega á að stuðningur við kynþáttahyggju og fasíska
hugmyndafræði er ekki fortíðarmál heldur lifir enn og dafnar sé jarðvegur
TMM_4_2018.indd 114 6.11.2018 10:22