Tímarit Máls og menningar


Tímarit Máls og menningar - 01.11.2018, Blaðsíða 134

Tímarit Máls og menningar - 01.11.2018, Blaðsíða 134
U m s a g n i r u m b æ k u r 134 TMM 2018 · 4 mál með langa sögu eins og sést þegar Smári fer með brot úr ljóðinu Gyllta áttavitanum eftir hinn persneska Hafiz frá fjórtándu öld (109). Hugmyndir um slíkan innri áttavita voru einnig algeng- ar á seinni hluta 19. aldar og má merkja þær hjá einum áhrifamesta forsprakka umhverfisverndarskrifa með andlegri áherslu, hinum bandaríska Henry David Thoreau. Thoreau skrifaði doðrantinn Walden (1854) eftir að hafa dvalið í kofa við Walden vatn nálægt Concord í Massa- chussets í tvö ár og lifað þar nægjusömu lífi í takt við náttúruna í kringum sig. Þetta var eins konar tilraun í að sleppa undan neyslusamfélagi og stanslausu áreiti nútímans og Thoreau stundaði m.a. hugleiðslu og núvitundaræfingar. Hann og vinur hans Ralph Waldo Emerson voru svokallaðir transcend- entalistar, þ.e. trúðu á „lög guðs í sam- visku hvers manns“ sem væru æðri landslögum.7 „Enginn maður hefur nokkru sinni fylgt eðlisávísun sinni þar til hún afvegaleiddi hann,“ fullyrðir Thoreau í þessu riti (249). Áttum má helst ná úti í náttúrunni, að hans mati: „Vísindin vekja helst áhuga okkar þegar þau upplýsa um það sem [þeir sem eyða ævinni úti á víðavangi og í skógunum] vissu fyrir vegna vinnu sinnar eða innsæis því að það eru hin sönnu hug- vísindi eða lýsing á reynsluheimi manna“ (244). Íris og Smári reyna einnig að ná áttum með hugleiðslu og návígi við náttúruna. Eftir því sem þeim tilraun- um vindur áfram verður frásögnin súrr- ealískari og endar loks í gegnheilli fant- asíu í Surtsey þar sem völvan Edda fer til dæmis að tala mál vísdómsins við fugla og Írisi og Smára vex fjaðrahamur. Susan Power Bratton telur að það sem hún kallar trúarlega siðfræðilega umhverfisverndarumræðu sé oft kraft- mest og vistvænust þegar hún nýtir sér dulúð, myndhvörf og hið yfirskilvitlega – allt það sem vísindin tortryggja.8 Sögupersónan Smári virðist vera sama sinnis þegar hann fléttar saman tákn- sögur og goðsögur úr ýmsum áttum: „Ég hugsa að allegórían sé ekki besta leiðin til að komast sem fyrst út úr fang- elsi,“ segir hann, „en ég segi eins og gríski stóuspekingurinn Epiktet: Ég er að reyna að verða andlega frjáls“ (109). En við lestur lokakaflanna í Undirferli er auðvelt að taka undir orð Steinunnar Ingu Óttarsdóttur í ritdómi um bókina í Víðsjá, þar sem hún segir „táknin ryðj- ast hvert um annað þvert“ og að „myst- íkin, andríkið og boðskapurinn ber[i] söguna ofurliði“.9 Íris og Smári eru mjög virkir innbyggðir túlkendur, fara um víðan völl í leit að táknum og túlk- unarleiðum og koma jafnvel með túlk- anir á sjálfum sér sem persónum: „Ég sagði Írisi að nú væri tími til kominn fyrir hana að klæða sig í ránfuglsham. Nú væri komið að því að endurheimta Surtsey. Og hún væri bæði Íris [grísk gyðja regnbogans] og Freyja. Hvað ert þú þá? sagði hún og hló að mér“ (140). Líkt og Ástarmeistarinn fjallar Undir- ferli ekki aðeins um misvel heppnaðar tilraunir sögupersóna til að þróa sálar- og ástarlíf sitt, heldur er hún jafn til- raunakennd sem bókarform. Yfir- heyrsluform Undirferlis og bréfaform Ástarmeistarans takmarkar bæði sjónar hornið og vinnur gegn heillegri frásögn. Stundum minna einræður aðalsöguhetjanna á heimspekilegar vangaveltur Thoreaus í Walden en eru þá alltaf rofnar fljótlega af hröðum takti yfirheyrslunnar. Sögupersónur virðast jafn litlu nær og lesendur um það sem er í raun að gerast en varpa fram alls konar teoríum og tilgátum í von um að heild- arsumma tilrauna þeirra hafi næg áhrif. Og það virðist í raun vera hið opna TMM_4_2018.indd 134 6.11.2018 10:22
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116
Blaðsíða 117
Blaðsíða 118
Blaðsíða 119
Blaðsíða 120
Blaðsíða 121
Blaðsíða 122
Blaðsíða 123
Blaðsíða 124
Blaðsíða 125
Blaðsíða 126
Blaðsíða 127
Blaðsíða 128
Blaðsíða 129
Blaðsíða 130
Blaðsíða 131
Blaðsíða 132
Blaðsíða 133
Blaðsíða 134
Blaðsíða 135
Blaðsíða 136
Blaðsíða 137
Blaðsíða 138
Blaðsíða 139
Blaðsíða 140
Blaðsíða 141
Blaðsíða 142
Blaðsíða 143

x

Tímarit Máls og menningar

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tímarit Máls og menningar
https://timarit.is/publication/1109

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.