Tímarit Máls og menningar - 01.11.2018, Side 112

U n n u r B i r n a K a r l s d ó t t i r
112 TMM 2018 · 4
það er skemmst frá því að segja að bæði klofnaði félagsskapur þeirra árið 1934
svo úr varð Þjóðernishreyfingin annars vegar og Flokkur þjóðernissinna
hins vegar, og fylgi þeirra var sáralítið í þau skipti á fjórða áratugnum sem
þeir buðu fram á sveitarstjórnarstigi og til Alþingis.27 Betur gekk í stúdenta-
pólitíkinni í Háskóla Íslands þar sem Félag þjóðernissinnaðra stúdenta fékk
í þrígang einn mann kjörinn í kosningum til Stúdentaráðs árin 1934–1936.28
Á sama tíma; varað við uppgangi fasisma á Íslandi
Kommúnismi var eitt meginskotmark fasískrar hugmyndafræði strax frá
upphafi og markmiðið að uppræta hann með öllum tiltækum meðölum,
þar sem ofbeldi og manndráp voru ekki undanskilin.29 Íslenskir þjóðernis-
sinnar áttu að vísu í einhverjum handalögmálum við kommúnista en lengra
gekk áreiti þeirra ekki í verki en hins vegar eru málgögn þeirra sneisafull af
gífuryrtum svívirðingum um íslenska kommúnista sem þeir líta á sem verstu
óvini íslensku þjóðarinnar.30 Það er því ekki nema von að hér á landi hafi það
verið málgögn vinstri aflanna sem fylgdust grannt með útbreiðslu fasismans
í Evrópu og birtu á þriðja og fjórða áratugnum ótal fréttir af yfirgangi og
ofbeldi fasista á Ítalíu og víðar. Árið 1929 er birt í Rétti, sem Einar Olgeirsson
ritstýrði, íslensk þýðing á stefnuskrá Alþjóðasambands kommúnista þar sem
segir m.a.: „Aðalhlutverk fasismans er að eyðileggja hina byltingarsinnuðu
brjóstfylkingu öreigalýðsins, þ.e. hina kommúnistisku hluta verkalýðsins og
foringjaliðs þeirra.“ Fasisminn er aðferð sem borgarastéttin beitir „í beinu
alræði, hjúpuð hugmyndinni um „þjóðarsamheild“ og „fulltrúamennsku
eftir „iðnstéttum“ (þ.e. í raun og veru fulltrúa hinna ýmsu hluta ríkjandi
stjettar)“, og til að fá fólk á sitt band, segir áfram, er beitt múgæsingu til
að nýta sér óánægju milli stétta og menntamanna, fjandskapast er gegn
gyðingum og þingræðinu.31 Í Iðunni birtist árið 1936 þýðing úr erlendu riti
gegn fasisma þar sem m.a. er sagt að ef heimurinn léti ginnast af „blekkingar-
vaðli“ Mussolinis, sem hefði náð völdum með lygum, svikum og glæpum og
héldi þeim völdum með því að beita ógnunum og ofbeldi, þá mundu svipaðar
hreyfingar ná að skjóta rótum hjá öðrum þjóðum og „fasistiska ofbeldis-
stefnan að lokum troða evrópiska siðmenningu í flag“. Þetta væru ekki aðeins
orðin tóm, sagði áfram, heldur sönnuðu dæmin þessa þróun. Þess vegna
máttu þjóðirnar ekki daufheyrast við aðvörunum gegn svörtu hættunni, þá
yrði allt um seinan, skaðinn yrði skeður. Þjóðverjar höfðu tekið sýkina og
þar er „fasisminn kominn til valda í enn viðurstyggilegri mynd, gagnsýrður
stæku kynþáttahatri.“32
Mótmæli gegn „morðfánanum“
Andstaða kommúnista við fasisma fólst ekki aðeins í blaðaskrifum heldur líka
aðgerðum. Sem dæmi má nefna þegar hafnarverkamenn í Reykjavík neituðu
TMM_4_2018.indd 112 6.11.2018 10:22