Tímarit Máls og menningar - 01.11.2018, Side 115

Fa s i s m i f o r t í ð a r o g b l i k u r v i ð s j ó n a r r ö n d
TMM 2018 · 4 115
fyrir hann. Það sést á uppgangi pólitískra hreyfinga sem kenndar eru við
svokallaðan hægri-þjóðernispopúlisma, þar sem m.a. er lagst gegn ýmsum
þáttum í alþjóðlegu samstarfi og viðskiptum, þjóðarhugtakið er upphafið,
fjölmenningu hafnað og varað við áhrifum hennar á samfélag og menningu
viðkomandi lands. Þetta voru lengi vel jaðarhreyfingar sem þorri kjósenda
leit hornauga, enda þykir margt í málflutningi þeirra og aðgerðum minna
óþægilega á orðræðu fasískra hreyfinga og leiðtoga þeirra í aðdraganda seinni
heimsstyrjaldarinnar, ef ekki beinlínis vera hreinn endurómur hennar. En
á síðustu árum hafa þessar hreyfingar hlotið aukinn hljómgrunn, fengið
fylgi í kosningum og þar með möguleika á að hasla sér völl á sviði stjórn-
mála, líkt og Þjóðernisfylkingin í Frakklandi og svonefndir þjóðarflokkar í
Danmörku, Þýskalandi og Austurríki.40 Nú síðast vakti fylgið við Svíþjóðar-
demókrata í nýafstöðnum þingkosningum þar í landi mörgum ugg vegna
tengsla þess flokks við hægriþjóðernisstefnu og sænska nýnasista.41 Við þessa
þróun uppgangs hægriöfgasamtaka bætast svo voðaverk á borð við þau sem
Anders Behring Breivik framdi í Noregi sumarið 2011 og fleiri glæpir sem
einstaklingar hafa framið undir merkjum kynþátta- og þjóðernisofstækis.
Þær raddir heyrast æ oftar að Íslendingar eigi að vera á verði gagnvart
öllum fasískum tilburðum, gagnrýna þá hugmyndafræði með tilvísun í
hræðilega fortíð hennar og með áherslu á mikilvægi lýðræðis þar sem fjöl-
breytileiki hafi pláss og þjóðernisrasískri einangrunarstefnu er hafnað. Hér
á landi hafa einnig heyrst þau sjónarmið að íslensk stjórnvöld eigi að fara á
undan í því efni með skýru fordæmi. Þetta sýndi sig til dæmis í harðri gagn-
rýni á það að Piu Kjærsgaard, forseta danska þjóðþingsins, skyldi vera boðið
að taka til máls sem heiðursgestur og fulltrúi Dana á hátíðarfundi Alþingis
á Þingvöllum þann 18. júlí 2018 í tilefni af hundrað ára afmæli fullveldisins.
Þetta var gagnrýnt með þeim rökum að íslensk stjórnvöld gætu ekki látið
eins og ekkert væri á meðan hægriþjóðernisöfgastefnu vaxi fiskur um hrygg í
hverju landinu á fætur öðru, jafnvel í landi með langa lýðræðishefð á borð við
Danmörku.42 Einn þeirra sem tjáði sig um þetta var Jón Kalman Stefánsson,
rithöfundur, sem skrifaði m.a. að öfgastefnu vaxi nú ásmegin og forystumenn
og áhangendur þeirra sem tala fyrir vaxandi foringjadýrkun, foringjaræði og
fordómum gagnvart innflytjendum og trúarhópum séu að safna liði í við-
leitni sinni til að ná áhrifum og völdum. Gegn því þurfi vestrænar þjóðir að
sporna, þar á meðal Íslendingar:
Ég held hinsvegar að sterk viðbrögð Íslendinga við heimsókn Piu Kjærsgaard hafi
sumpart stafað af því að við höfðum einfaldlega ekki gert okkur í hugarlund að
stjórnmálamaður með hennar skoðanir gæti orðið andlit danska þingsins út á við …
Þegar allt kemur til alls snúast deilurnar um heimsókn Kjærsgaard til Íslands um
þessa spurningu hér: Eigum við að samþykkja það baráttulaust að fasisminn fari nú
um hinn vestræna heim, falinn bakvið við grímu lýðræðis, og boði framtíð þar sem
hatur og óþol á skoðunum annarra komi í stað samræðu og þrá eftir mannúð?43
TMM_4_2018.indd 115 6.11.2018 10:22