Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2020, Page 16

EkkI EInS OG ÞAð Á Að vERA
21
Á meðan sköpunarsögurnar í fyrstu tveimur köflum Fyrstu Mósebókar
fjalla um upphaf lífsins segir frásagan í þriðja kaflanum frá uppruna illskunnar
í hinni góðu sköpun Guðs í formi freistingar. Hið illa er með öðrum orðum
ekki hluti sköpunarverksins frá upphafi. Hér verður ekki farið nánar út í um-
fjöllun um eðli og upphaf hins illa, en nefnt skal að samkvæmt syndafallssög-
unni (þar sem syndin er reyndar hvergi nefnd á nafn, hvað þá erfðasynd eða
upprunasynd), er það óhlýðnin við boð Guðs sem er rót sundrungarinnar á
milli Guðs og manns, þess sem síðar hefur verið kallað synd. óhlýðnin, sem
samkvæmt túlkun kristinnar trúarhefðar þurfti ekki að eiga sér stað, verður
engu að síður að veruleika og dregur dilk á eftir sér. Frelsi til að velja er því
hluti af hinni góðu sköpun, en frelsinu fylgir ábyrgð. Það hefur verið litið
svo á að það sem var rangt við að borða ávöxtinn hafi ekki falist í því að nota
frelsið sem Guð gaf konunni og karlinum heldur að þau hafi notað það til
að óhlýðnast boðum Guðs með því að borða ávöxtinn sem þeim hafði verið
bannað að borða. Hér sé einmitt að finna rótina að skilgreiningunni á synd
sem hroka (gr. hubris), þar sem þau sættu sig ekki við að hlýða boðum og
bönnum Guðs, heldur hreyktu sér upp og settu sig í sæti Guðs.10
Syndahugtakið í fornkirkjunni
Ágústínus biskup í Hippó (354–430) er sá guðfræðingur fornkirkjunnar
sem átti stærstan þátt í að móta hugmyndir kristinnar guðfræðihefðar um
syndugt eðli mannsins til lengri tíma. Eins og aðrir guðfræðingar á fyrstu
öldum kristninnar gekk Ágústínus út frá því að Adam og Eva væru að sönnu
hinar fyrstu mannverur á jörðinni og hefðu haft raunverulegt val um að
óhlýðnast boðum Guðs. Því væri synd þeirra með réttu kölluð „uppruna-
synd“ (e. primal sin). kjarninn í hugmyndum Ágústínusar er sá að refsingin,
sem var úthlutuð Adam og Evu fyrir synd þeirra, hafi erfst til allra sem komu
á eftir þeim. Þess vegna er talað um „erfðasynd“ á íslensku (og sambæri-
legt hugtak á fleiri tungumálum), sem er vissulega gegnsærra orð en enska
hugtakið original sin sem er oftast notað um þá synd sem erfist frá hinum
fyrstu foreldrum. Ágústínus taldi þá einstaklinga sem koma á eftir Adam og
Evu ekki hafa val um að hlýða Guði, sem þýðir að þeir hafi ekki frelsi til að
syndga ekki. Fall Adams og Evu í aldingarðinum Eden sé af þeim sökum
fall alls mannkyns í synd. Hið upprunalega par brást við fallinu með því að
hylja nekt sína sem þau skömmuðust sín fyrir en þau höfðu ekki veitt henni
athygli áður en þau borðuðu af hinum forboðna ávexti. Það er ástæðan fyrir
10 William C. Placher, Essentials of Christian Theology, Louisville: Westminster John
knox, 2003, bls. 139.