Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2020, Síða 36
OFDRAMB OG MIKILLæTI Í GYLFAGINNINGU
41
fastmótuð og uppröðun efnisatriða og lengd þeirra breytileg á milli hand-
rita. Goðsögurnar í Skáldskaparmálum segja flestar frá samskiptum guða og
jötna og eru notaðar til að útskýra tilurð kenninga og heita í skáldamáli og
vitnað er til dróttkvæða eftir nafngreinda höfunda til að sýna hvernig slík
stílbrögð hafa verið notuð.
Hægt er að skipta innihaldi Gylfaginningar í fimm hluta sem skarast lítið.
Ramminn utan um verkið er för Gylfa konungs Svíþjóðar til Ásgarðs, þar
sem æsir taka á móti honum með sjónhverfingum, og samtal hans þar við
þá þrjá höfðingja sem sitja í hásætum í Valhöll, Háan, Jafnháan og Þriðja.
Spurningar Gylfa og svör þrenningarinnar leiða frásögn verksins áfram.
Fyrst ræða þeir um sköpun heimsins og heimsmyndina, þá eru guðir og
gyðjur kynnt, því næst eru stuttir frásagnarkaflar um guði og gjörðir þeirra
og að lokum er sagt frá ragnarökum og endurnýjun heimsins. Vitnað er til
eddukvæða til að styðja það sem sagt er, einkum Völuspár, Vafþrúðnismála og
Grímnismála.
Í Gylfaginningu marka ragnarök ekki einungis endalok heimsmyndarinn-
ar eða sköpunarverksins heldur munu guðirnir einnig lúta í lægra haldi og
nokkrir þeirra deyja. Í lok verksins er ragnarökum lýst svo að eftir þrjá vetur
af stórfelldum ófriði um allan heim taki við fimbulvetur, en þá fara þrír vetur
saman án þess að sumar komi á milli. Úlfar gleypa þá sól og mána, jarð-
skjálftar verða til þess að bönd öll og fjötrar slitna, óvættir losna og leggja af
stað til að berjast gegn guðunum. Í þeim bardaga gleypir Fenrisúlfur Óðin
en Víðar hefnir föður síns og drepur úlfinn, Þór og Miðgarðsormur eigast
við og verða hvor öðrum að bana, hin sömu úrslit verða í viðureign Týs við
hundinn Garm og eins í atgangi Heimdalls og Loka. Freyr fellur fyrir Surti,
sem brennir svo heim allan (Gg. 51). Jörðin rís svo á ný úr sænum, græn og
fögur, ný kynslóð guða tekur við og dóttir sólar sinnir hlutverki hennar. Auk
þess sem tvær manneskjur lifa af og afkomendur þeirra munu byggja jörðina
(Gg. 53).
Áður en sagt er frá ragnarökum minnast Hár, Jafnhár og Þriðji reglu-
lega á að þessi heimur taki brátt enda og að einn dag hrynji sköpunarverk
guðanna og þeir farist. Lesendur eða áheyrendur verksins eru því frá upphafi
meðvitaðir um að sú heimsmynd sem sagt er frá sé ekki eilíf heldur muni
hún líða undir lok og allt sem skapað er verði eyðileggingu að bráð.
um það hvernig Gefjun rændi landsvæði frá Gylfa konungi vantar enga þætti úr
Gylfaginningu. Fyrir samanburð á lengd texta Uppsalabókar og Konungsbókar, sjá
Heimir Pálsson, Uppsala-Edda: Handritið DG 11 4to, Reykholt: Bókaútgáfan Opna,
bls. 51–83.