Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2020, Side 37

KOLFINNA JÓNATANSDÓTTIR
42
Fyrsta vísunin til ragnaraka kemur fram áður en sagt er frá sköpun
heimsins, en þá er Surtur, varðmaður Múspellsheims, kynntur til sögunnar.
Hann heldur á logandi sverði „ok í enda veraldar mun hann fara ok herja
ok sigra ǫll goðin ok brenna allan heim með eldi“ (Gg. 4). Þegar sagt er frá
regnbogabrúnni Bifröst kemur fram að hún brotni þegar Múspellssynir ríða
yfir hana (Gg. 13), úlfarnir sem elta sól og mána yfir himinhvolfið ná þeim
að lokum (Gg. 12) og Iðunn og æskuepli hennar halda guðunum ungum
allt til ragnaraka (Gg. 26). Fenrisúlfur (Gg. 34) og Loki (Gg. 50) munu bíða
ragnaraka í fjötrum og Freyr á eftir að sakna sverðs síns þegar Múspellssynir
herja (Gg. 37).
Ragnarök koma hvorki víða fyrir í íslenskum miðaldabókmenntum né
eru merki um þau í erlendum textum. Gylfaginning og Völuspá eru einu
verkin sem segja frá ragnarökum sem heildstæðri atburðarás en umfjöllun
um staka atburði ragnaraka er að finna í Skáldskaparmálum og nokkrum
kvæðum undir edduháttum.4 Í Gylfaginningu er vitnað til erinda úr Völuspá
um atburði ragnaraka en til Vafþrúðnismála um það sem tekur við í hinum
nýja heimi.
Þær goðsögur sem verða einkum skoðaðar hér eru frásagnarkaflar Gylfa-
ginningar. Efniviður þeirra tengist ragnarökum að miklu leyti, en sagt er
frá gjörðum guðanna sem leiða til þess að þeir verða illa búnir undir loka-
bardagann auk þess sem andstæðingar þeirra eru kynntir til sögunnar. Hér
hefur þessum frásagnarköflum verið skipt niður í átta hluta.5
1. Úlfurinn bundinn (Gg. 33).
2. Freyr sest í hásæti Óðins og fórnar sverði sínu fyrir Gerði (Gg. 37).
3. Guðirnir svíkja borgarsmiðinn en fá borgarmúr og Sleipni (Gg. 42).6
4. För Þórs til Útgarða-Loka (Gg. 44-47).
5. Þór reynir að veiða og drepa Miðgarðsorm (Gg. 48).
6. Dauði Baldurs og útför (Gg. 49).
4 Kvæðin eru eddukvæðin Vafþrúðnismál, Grímnismál, Lokasenna, Baldurs draumar,
Hyndluljóð og Fáfnismál og erfikvæðin Eiríksmál og Hákonarmál.
5 Ekki er ljóst hvort röð þeirra innan Gylfaginningar á að vera tímaröð en hlutar fjögur
og fimm eru tengdir innbyrðis, sem og sex, sjö og átta.
6 Þetta er eini frásagnarkaflinn sem ekki verður fjallað um sérstaklega hér á eftir. Guð-
irnir rjúfa grið vegna þess að borgarsmiðurinn hafði villt á sér heimildir, en hljóta að
launum Sleipni og borgarmúrinn (Gg. 42). Þessar gjörðir guðanna virðast ekki hafa
áhrif á aðra en Loka og engar sjáanlegar afleiðingar eru fyrir þá af þessum sökum í
ragnarökum, nema þá helst að borgarmúrinn er ekki fullgerður.