Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2020, Side 40

OFDRAMB OG MIKILLæTI Í GYLFAGINNINGU
45
yfirborðinu séu mikilvægari skilaboð hulin og þau séu ætluð kristnum áheyr-
endum sem ólíklegt er að trúi á heiðna guði. Sú staðhæfing að Skáldskapar-
mál séu bæði til menntunar og gamans minnir á hvernig heiðnum dæmi-
sögum eftir sígilda höfunda var lýst, auk þess sem talið var að siðferðilegt
gildi og sannleikur gætu verið falin í þeim.14
Vestræn menning á miðöldum byggði að miklu leyti á Biblíunni og klass-
ískum grísk-rómverskum goðsögum og voru slíkar sögur á meðal námsefnis
í skólum í Evrópu.15 Á þeim tíma var kristni allsráðandi og heiðin goðafræði
hafði misst trúarlegt gildi sitt og engin hætta var talin á því að goðsögur
yrðu til þess að kristið fólk gengi af trúnni. Eftir endurreisn 12. aldar var ný-
platónismi notaður til að túlka klassískar goðsögur svo að í þeim mætti finna
falinn kristinn boðskap, bæði siðferðilegan og heimsmyndarfræðilegan.16
Slíka leit að hulinni merkingu í goðsögum má rekja aftur til forngrískra
heimspekinga sem þróuðu aðferðir til að túlka verk Hómers og Hesíódosar
sem táknsögur eftir að þau höfðu verið gagnrýnd fyrir að sýna guðina í slæmu
ljósi. Á fjórðu öld fyrir Krist kom fram svokallaður euhemerismi, túlkun-
araðferð sem gerir ráð fyrir því að heiðnir guðir hafi verið mikilhæfir menn
sem teknir hafi verið í guðatölu af þjóðum sem ekki vissu betur. Hugmyndir
um hvernig líta mætti á goðsögur sem táknsögur eða euhemerisma bárust til
miðalda með verkum Ciceros og kirkjufeðranna Ágústínusar, Gregoríusar
14 Margaret Clunies Ross, „The Mythological Fictions of Snorra Edda“, bls. 207–208.
Fleiri fræðimenn hafa velt þessu upp, t.d. Jonas Wellendorf, „Middelalderlige
perspektiver på norrøn mytologi – allegorier og typologier“, Edda 111/2011, bls.
289–312. Frásögn Gylfaginningar um veiðiferð Þórs er sú goðsaga sem oftast hefur
verið túlkuð í kristnu samhengi og verið tengd við Niðurstigningarsögu. Vegna þeirra
tenginga og fleiri hefur verið stungið upp á því að goðsögurnar í Snorra-Eddu séu
kristnar helgisögur sem settar séu fram innan heiðins ramma og því æfing í að skilja
það sem hulið er kveðið. Henrik Janson, „Edda and ‘Oral Christianity’. Apocryphal
Leaves of the Early Medieval Storyworld of the North“, The Performance of Pagan
and Christian Storyworlds. Non-Canonical Chapters of the History of Nordic Medieval
Literature, ritstj. L. B. Mortensen og T. M. S. Lehtonen, Turnhout: Brepols, 2013,
bls. 171–197, hér bls. 186–190.
15 Gregory Heyworth, „Classics and Mythography“, Handbook of Medieval Studies:
Terms, Methods, Trends, ritstj. Albrecht Classen, Berlín og New York: DeGruyter,
2010, bls. 253–266, hér bls. 258.
16 Jane Chance, Medieval Mythography, bls. 55–61. Nýplatónismi er heimspekistefna
sem varð til á 3. öld og hafði mikil áhrif öldum saman. Uppruni hennar er tengdur
heimspekingnum Plótínusi, sem aðhylltist kenningar Platóns en hafði aðrar áhersl-
ur. Nýplatónismi hafði mikil áhrif á kristna guðfræði í gegnum Ágústínus. John
Marenbon, Medieval Philosophy. An Historical and Philosophical Introduction. London
og New York: Routledge, 2007, bls. 16–19.