Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2020, Page 42
OFDRAMB OG MIKILLæTI Í GYLFAGINNINGU
47
Þegar Gylfaginning var sett saman á 13. öld voru tvær aldir liðnar frá því að
kristni var formlega tekin upp á Íslandi og því nær óhugsandi að almenn-
ingur gæti glatað sinni kristnu trú og tekið aftur upp átrúnað á heiðin goð.
Án trúartengingar voru goðsögur ekki hættulegar og mögulegt var að líta
á þær sem menningararfleifð.21 Engar samtímaheimildir eru til um hvaða
bækur voru notaðar til kennslu á Íslandi á þessum tíma. Í skrám um bóka-
eign klaustra frá næstu öldum á eftir má þó finna flest þeirra verka sem voru
mikilvæg þegar kom að því að endurtúlka goðsögur sem bendir til þess að þau
hafi verið hluti af námsefni í íslenskum menntastofnunum.22 Þetta tvennt, að
heiðnir guðir hafi ekki lengur ógnað kristinni trú og að til hafi verið náms-
efni um endurtúlkun á grísk-rómverskum goðsögum, gæti hafa leitt til þess
að norrænar goðsögur væru notaðar til að flytja siðferðileg skilaboð.23
Syndirnar
Á miðöldum voru dauðasyndirnar grundvöllur kristins siðaboðskapar og
snerust fremur um brot á félagslegum og samfélagslegum gildum en óhlýðni
við Guð. Að baki hugmyndum um syndir fólst að hver ætti að elska náunga
sinn eins og sjálfan sig. Það var ekki fyrr en á 16. öld sem boðorðin tíu tóku
við því hlutverki, en þau eru nákvæmar leiðbeiningar um það hvernig forð-
og „Snorri Sturlusons Mythologie, Euhemerismus oder Analogie?“, Snorri Sturlu-
son. Historiker, Dichter, Politiker, ritstj. Heinrich Beck, Wilhelm Heizmann og Jan
Alexander van Nahl, Berlin: de Gruyter, 2014, bls. 1–21. Beck telur að hvatann að
því að setja upp slíkar hliðstæður megi rekja til tilskipunar frá kirkjuráðinu árið 1215
um að ekki sé hægt að sjá líkindi milli þess sem skapar og þess sem skapað er án þess
að sjá að meira er ólíkt með þeim en líkt. Sjá einnig Jan Alexander van Nahl, Snorri
Sturlusons Mythologie und die mittelalterliche Theologie, Berlín: de Gruyter, 2013, en
hann er einn fárra sem tekið hafa upp hugmyndir Becks. Sjá einnig Jonas Wellen-
dorf, Gods and Humans in Medieval Scandinavia. Retying the Bonds, Cambridge: Cam-
bridge University Press, 2017, bls. 84–100, fyrir umfjöllun um hliðstæður og um
kenningar Becks og van Nahls. Auk þess fjallar Gunnar Harðarson um sams konar
hliðstæður í Formálanum, “The Argument from Design”, bls.79–80.
21 Jonas Wellendorf, „Middelalderlige perspektiver på norrøn mytologi – allegorier og
typologier“, bls. 300.
22 Sverrir Tómasson, „Veraldleg sagnaritun 1120-1400“, Íslensk bókmenntasaga I, ritstj.
Guðrún Nordal, Sverrir Tómasson og Vésteinn Ólason, Reykjavík: Mál og menn-
ing, 1992, bls. 265–418, hér bls. 272–275.
23 John McKinnell hefur stungið upp á því að vegna áhrifa frá klassískri menntun gætu
goðakvæði hafa verið notuð til að ræða siðferðileg álitaefni. John McKinnell, „Why
Did Christians Continue to Find Pagan Myths Useful?“, Reflections on Old Norse
Myths, ritstj. Pernille Hermann, Jens Peter Schjødt og Rasmus Tranum Kristensen,
Turnhout: Brepols, 2007, bls. 33–52, hér bls. 49–50.