Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2020, Síða 67

ÁSDÍS R. MagnÚSDóTTIR
72
tengdist einnig skriftum og sjálfsskoðun og frá 1215 var það skylda hvers
kristins manns að skrifta að minnsta kosti einu sinni á ári.26 Það hvort synd
var framin vísvitandi eða ekki gat haft áhrif á alvarleika hennar samkvæmt
Pétri abelard en Bernharður, ábóti í klaustrinu í Clairvaux í Champagne,
var á annarri skoðun. Hann taldi að ein helsta orsök syndarinnar væri van-
þekking á sjálfum sér og að ekki væri hægt að afsaka syndsamlega hegðun
með fáfræði, tómlæti eða afskiptaleysi.27
Synd, iðrun og eftirsjá eru einnig algeng þemu í frönskum frásagnarbók-
menntum 12. og 13. aldar og það er kannski engin tilviljun að syndin haldi
innreið sína í riddarasöguna á tímum aukinnar sjálfsskoðunar.28 Eitt af elstu
verkum franskrar bókmenntasögu, Rólandskvæði, fjallar um mannlega veik-
leika: öfund og óheiðarleika, ofmetnað og dramb, sem verður hetjunni að
falli þótt það geri henni einnig kleift að vinna sín mestu afrek. Ást í meinum
er iðulega snúið upp í glens. Í Le Mantel mal taillé (Möttuls sögu) styttist mött-
ullinn þegar kona sem hefur verið unnusta eða manni sínum ótrú klæðist
honum og verður æ styttri eftir því sem brotið er alvarlegra; í Le Lai du cor
(Hornaljóðinu) hellist úr drykkjarhorninu yfir þann sem reynir að drekka úr
því ef kona hans hefur misstigið sig í ástamálum, og því meira eftir því sem
konan hefur verið stórtækari.29 Þessi mælitæki ástarinnar eru gerð af íbúum
álfheima og ef til vill eru þau ætluð yfirnáttúrulegum verum, því þau sýna að
varla er til sú kona við hirð artúrs sem er manni sínum trú, ekki einu sinni
drottningin. Í sögunni um Tristan og Ísold gjalda elskendurnir forboðna ást
sína dýru verði og í stórum hluta franskra gralbókmennta 13. aldar kemur
vægi syndleysis og hreinleika skírt fram.
Samband móður og barns er fremur sjaldséð umfjöllunarefni í riddara-
bókmenntum miðalda. Það er hins vegar áberandi stef í Játningum heilags
yard, bls. 877–891.
26 Sjá til dæmis Jean Delumeau, Sin and Fear, The Emergence of a Western Guilt Culture
13th-18th Centuries, new York: St Martins Press, 1990, bls. 189–211 (Le péché et la
peur, París: Fayard, 1983).
27 Jean-Charles Payen, Le motif du repentir dans la littérature française médiévale, bls.
63–66.
28 Umfjöllun um það sem fólst í sjálfsskoðun á 12. öld má lesa hjá Caroline Walker
Bynum í kaflanum „Did the Twelfth Century Discover the Individual?“ í riti hennar
Jesus as Mother. Studies in the Spirituality of the High Middle Ages, Berkeley, Los ange-
les og London: University of California Press, 1982, bls, 82–109.
29 Le Lai du cor et Le Manteau mal taillé. Les Dessous de la Table ronde, útgefandi og
þýðandi nathalie Koble, París: Éditions rue d’Ulm, 2005; Mǫttuls Saga, útgefandi
Marianne E. Kalinke, með Le Lai du cort mantel, útgefandi og þýðandi Philip E.
Bennett, Kaupmannahöfn: C. a. Reitzels Forlag, 1987.