Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2020, Side 86
„Ó SYND, Ó SYNDIN ARGA, [...]“
91
alþjóðlegri passíuljóðagerð á sautjándu og átjándu öld.5 Í fyrstu prentuðu út-
gáfunni (1666) komu þeir út ásamt Píslarsálmum Guðmundar Erlendssonar
(1595–1670) í Felli.6 Heiti þessara sálmasafna eru sömu merkingar og efnið
hið sama. Efnistök höfundanna eru þó ólík. Í Píslarsálmunum rekur Guð-
mundur píningarsögu Krists nákvæmlega en leggur hvergi út af textanum. Í
Passíusálmunum fer Hallgrímur aftur á móti fljótt yfir sögu en hann leggur
aðal áherslu á útlegginguna.7 Að þessu leyti var hann samstiga við fyrrnefnda
passíuljóðahefð.8
Útleggingin sem fyrir verður í Passíusálmunum er ekki vitsmunaleg eða
trúfræðileg. Athugun á því hver „stóru orðin“ í sálmunum eru varpar til
dæmis örlitlu ljósi á þetta en með því er átt við þau orð sem oftast koma
þar fyrir. um miðja tuttugustu öld gaf Björn Magnússon guðfræðiprófessor
Passíusálmana út og telst útgáfan vera sú sextugasta og fyrsta.9 Það sem gerir
hana sérstaka er að henni fylgdi orðstöðulykill.10 Stóð metnaður höfundar
til að hann næði til allra „höfuðorða“ sálmanna.11 Sýnir lykillinn því glöggt
hver „stóru orðin“ í sálmunum eru. Út frá heiti og efni Passíusálmanna má
ætla að meðal þeirra væru orð á borð við „kross“, „kvöl“, „pínu“ og „dauða“.
Svo er þó ekki.12 „Stóru orðin“ eru þvert á móti einkum ávarpsorð fyrir guð-
5 Margrét Eggertsdóttir, Barokkmeistarinn, bls. 315–342.
6 Píslarsálmarnir eru sjö að tölu eins og algengt var um slíka sálma og flytja endur-
sögn píslarsögunnar og standa sem skáldskapur Passíusálmunum ekki á sporði. G.E.
átti sálma í síðari útgáfu sálmabókar Guðbrands Þorlákssonar 1619 og orti auk þess
margar rímur, meðal annars biblíurímur. Böðvar Guðmundsson, „Nýir siðir og nýir
lærdómar. Bókmenntir 1550 –1750“, Íslensk bókmenntasaga II, ritstjóri Vésteinn Óla-
son, Reykjavík: Mál og menning, 1993, bls. 379–521, hér bls. 406, 417, 434–435,
437, 450, 462–463. Margrét Eggertsdóttir, Barokkmeistarinn, bls. 325, 338–340.
7 Mörður Árnason, „92. útgáfa Passíusálmanna“, Passíusálmarnir, útgáfa og leiðsögn
Mörður Árnason, Reykjavík: Crymogea, 2015, bls. 259–261, hér bls. 259.
8 Margrét Eggertsdóttir, Barokkmeistarinn, bls. 315.
9 „Bókfræði Passíusálmanna. Prentröð, útvarpslestur, hljóðrit, útgáfur á erlendum
málum“, Hallgrímur Pétursson, Passíusálmar, Reykjavík: Landsbókasafn Íslands –
Háskólabókasafn, 1996, bls. 211–240, hér bls. 233–234.
10 Björn Magnússon, „Orðalykill“, Passíusálmar Hallgríms Péturssonar með orðalykli
[…], Reykjavík: Snæbjörn Jónsson, 1950, bls. 209–413.
11 Með höfuðorði er átt við öll nafnorð, lýsingarorð og töluorð sem og sagnorð að
undanteknum hjálparsögnum auk margra atviksorða sem fyrir koma í Passíusálmum.
Björn Magnússon, „um orðalykilinn“, Passíusálmar Hallgríms Péturssonar með orða-
lykli […], Reykjavík: Snæbjörn Jónsson, 1950, bls. vii–viii, hér bls. vii.
12 „Kross“ kemur fyrir í 64 skipti, „kvöl“ 44 sinnum, sagnorðið „líða“ 49 sinnum, nafn-
orðið „pína“ 39 sinnum en samhljóða sagnorð 10 sinnum, orðið „dauði“ ásamt orð-
myndinni „deyður“ fyllir tvo og hálfan dálk (dálkur rúmar um 40 dæmi). Sagnorðin
„deyja“ og „deyða“ koma svo fyrir í 26 skipti samtals.