Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2020, Síða 90
„Ó SYND, Ó SYNDIN ARGA, [...]“
95
Harðir, miskunnarlausir vetur […] gerði [svo] Hornstrendinga
þögula og innibyrgða, […] Þeir skapminnstu hertust til þanmik-
illar seiglu og urðu ósigranlegir þolendur harðréttis og hörmungar.
Þeir urðu einlægir trúmenn og dýrkendur drottins píslanna í Pass-
íusálmum og hugvekjum, urðu samþolendur hans og þakklátir því
hlutskipti, að líða mikið.30
Hann taldi að hinum harðgerðari hafi ekki verið „þjáning allsleysisins“ eins
kært hlutskipti, „[…] þótt þeir játuðu tilgangi þess með vörunum og táruð-
ust í kvöldhrifningu undir túlkun sálmanna á hamingju þjáningarinnar.“31
Áleit hann þá sem þannig var farið hálfheiðna og að þeir hafi lært Íslend-
ingasögurnar til jafns við Passíusálma og Vídalínpostillu.32 Líklega hafa margir
verið honum sammála um þetta er bók hans kom út á fimmta áratug liðinnar
aldar. Álit Marðar Árnasonar í leiðsögn hans um Passíusálmana frá 2015 er
lágstemmdara og raunsærra:
Söngur Passíusálmanna á föstunni ár eftir ár festi þá rækilega í
minni manna, og kunnu margir einstök vers og jafnvel heila sálma
utanbókar. Þeir urðu þjóðareign og sameiginleg viðmiðun um
kristin fræði, siðareglur og skáldskap — en líka tilefni ýmiskonar
gamanmála og útúrsnúnings.33
Má líklega taka undir með honum um að Passíusálmarnir hafi mjög mótað
hugmyndir þjóðarinnar um þau viðfangsefni sem þar er tekist á við, meðal
annars merkingu og afleiðingar syndarinnar.
Synd — Merking hugtaksins
Synd kann fyrst og fremst að virðast trúarlegt hugtak og fyrirbæri sem öðlast
einkum merkingu í tengslum við orðræðu um Guð – eða við Guð. Synda-
játning hefur til dæmis tæpast merkingu án trúar. Því má spyrja hvort synd-
arhugtakið hafi einhverja merkingu í menningarheimi okkar. Til að svara
30 Þórleifur Bjarnason, Hornstrendingabók, bls. 9.
31 Sama heimild, bls. 9–10.
32 Sama heimild, bls. 9–10.
33 Mörður Árnason, „Útvarpslestrarnir“, bls. 167. Dæmi um gamanmál með vísun til
Passíusálmanna er vísan: Ei pardus orka kann/ afláta flekki./ Eins getur glæpamann/
gott framið ekki. Vísan fellur vel til dæmis að Ps 12(:8). Hallgrímur Pétursson, Pass-
íusálmar, bls. 72. Ingibjörg Haraldsdóttir, Veruleiki draumanna. Endurminningar,
Reykjavík: Mál og menning, 2007, bls. 190.