Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2020, Page 128
SYNDAUPPGJÖR Í SKÁLDSÖGUNNI ÉG MAN ÞIG ...
133
eða þá að uppgjör fari fram. ef það gerist ekki reyna þessar vega-
lausu sálir að hlutast til um það að mál skýrist en það er upp og ofan
hvort það tekst eða þær nái sambandi við hina lifandi […] og oftar
en ekki gefast hinir látnu upp þegar enginn er eftir […]. einstaka
sál festist, vandi hennar verður að þráhyggju og slíkt þekkjum við
sem draugagang í gömlum húsum eða kirkjugörðum. (201)
Miðillinn undirstrikar að ekki þoli bið að Benni finnist því hann sé að verða
sífellt áleitnari og geti farið að umhverfast í mannskæðan draug:
Því lengur sem sálin er á þessu stigi, því illvígari verður hún. Góð
og björt sál getur umpólast í andhverfu sína og orðið stórhættuleg.
ef við getum komið í veg fyrir að slíkt hendi son ykkar þá væri það
afar æskilegt. […] Þið kærið ykkur ekki um að hafa hann yfir ykkur
ef svo skyldi fara (201).
Söguþráðurinn um leitina að Benna fléttast smám saman inn í söguna af
Bernódusi og endar loks á Hesteyri. Freyr þarf að leysa ráðgátuna um hvarf
Bernódusar en til þess þarf hann að gangast við hlutdeild sinni í afleiðing-
unum af ástarsambandi sínu við Líf til að finna son sinn.
Þegar einar ólafur Sveinsson bendir á að draugasögur megi finna í ís-
lenskum heimildum allt frá upphafi segir hann að fjöldi og gerð þeirra hljóti
að ráðast af tíðarandanum hverju sinni. Hann segir vera áberandi lítinn
draugagang frá 12. öld og fram um aldamótin 1600 í íslenskum heimildum,
og getur hann sér til um að það skýrist af því að kaþólska kirkjan hafi ráðið
yfir ýmsum lausnum sem hömluðu hræðslu við drauga.38 Væntanlega vísar
einar þarna til mismunandi aflausnar synda, en syndajátningar hafa skipt
sköpum í að aflétta sektarkennd og sálarangist. Geðlæknirinn Freyr færir
þessar hugmyndir í nútímabúning þegar hann tekst á við eigin breyskleika.
Helsta leiðin til að horfast í augu við syndina var að íhuga dauðann. Me-
mento mori – áminning um dauðann – nefndust táknmyndir eða munir í kaþ-
ólskum sið sem minntu á mikilvægi syndauppgjörs fyrir dauðann og æðsta
dóminn sem biði sérhvers manns, en algengastar voru hauskúpur eða beina-
grindur. Þessar áminningar um hverfulleika og hégóma jarðlífsins frammi
fyrir dauðanum voru geysivinsæl og útbreidd hefð um gervalla evrópu á
miðöldum og endurreisnartímanum.39 eftir því sem á leið urðu táknmynd-
38 einar ólafur Sveinsson, Um íslenzkar þjóðsögur, Reykjavík: Hið íslenska bókmennta-
félag, 1940, bls. 169–170.
39 Henry e. Jacobs, „Shakespeare, Revenge Tragedy, and the Ideology of the Memento