Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2020, Qupperneq 139
SkÚLI SkÚLASON
144
sem gera það þess virði að því sé lifað. Þetta er líf þar sem leitast er við
að vera í ásættanlegu samræmi við líf annarra lífvera og vistkerfi jarðar.
kannski eru það einmitt viðhorfin til slíkra gilda og verðmæta, og í kjöl-
farið raunhæfur skilningur á þeim og uppsprettu þeirra, sem eru forsenda
og möguleg leiðsögn til að breyta heimsmynd okkar og atferli. Breytni
okkar, meðal annars gagnvart vistkerfum jarðar endurspeglar breyskleika
og skammsýni; skaðlegt framferði og rof gagnvart uppsprettu gilda lífsins
í náttúrunni sem teygir rætur sínar til tilveru okkar, vitundar og hugsunar.
Það er í skilningi breyskleikans sem skilgreina má þetta rof sem synd sem
lítilsvirðir þau gildi sem náttúran felur í sér.9
Hér verður fjallað um þetta viðfangsefni frá víðu sjónarhorni, í senn
sögulega, heimspekilega og líffræðilega. Fyrst verða raktar stuttlega
ákveðnar hugmyndasögulegar forsendur þess vanda sem við erum í og
sem greina sérstaklega frá afdrifaríkum hlut vísindanna í því ferli. Því næst
verður vikið að eðli og uppruna gilda10 í náttúrunni, og þar beitt meðal
annars heimspekilegum, sem og vist- og þróunarfræðilegum nálgunum
með áherslu á vistkerfi. Því verður haldið fram að mannlífið sé órofa tengt
þessum margbrotnu gildum ásamt öllum þeim fjölbreyttu lífverum og
vistkerfum sem við byggjum jörðina með. Tilurð gilda, túlkun og beiting
þeirra í vistkerfum jarðar er í þeirri greiningu alfarið á forsendum náttúr-
9 greinin er byggð á málþingi um syndina þar sem þessi mál voru rædd í því sam-
hengi. Okkur er tamt að sjá syndina fyrst og fremst í trúarlegu ljósi. Það er vel
skiljanlegt í ljósi stöðu syndahugtaksins í trúarlegum hugmyndum. Eins og margar
aðrar stofnanir samfélagsins hefur kirkjan tekið afgerandi afstöðu til umhverfismála,
sjá til dæmis yfirlýsingu Francis páfa um loftslagsmál, „Pope Francis calls for action
to tackle climate change linking its impacts to poverty, inequality & social injustice“,
Business & Human Rights Research Centre, 18. júní 2015, sótt 9. desember 2020 af
https://www.business-humanrights.org/en/pope-francis-calls-for-action-to-
tackle-climate-change-linking-its-impacts-to-poverty-inequality-social-injustice;
og „Prestastefna 2018 - ályktun frá umhverfishópi Þjóðkirkjunnar“, Þjóðkirkjan,
26. apríl 2018, sótt 9. desember af https://kirkjan.is/kirkjan/graen-kirkja/alyktun-
prestastefnu/; alheimsráðstefnu trúfélaga sem haldin var í október 2020, „Faith for
Nature – Multi-Faith Action“, Faith for Nature, sótt 9. desember 2020 af http//www.
faithfornature.org; og nýlega bók um kristna siðfræði og loftslagsbreytingar: Sólveig
Anna Bóasdóttir, Guð og gróðurhúsaáhrif. Kristin siðfræði á tímum loftslagsbreytinga,
Reykjavík: Háskólaútgáfan, 2017; og nýlega frétt Ríkisútvarpsins um skilaboð Dalai
Lama andlegs leiðtoga Tíbeta til stjórnmálamanna heimsins um tækifæri til að beina
sjónum enn frekar að hnattrænni hlýnun, Markús Þ. Þórhallsson, „Dali Lama segir
lag að bregðast við hnattrænni hlýnun“, RÚV, 12. september 2020, sótt 7. desember
2020 af https://www.ruv.is/frett/2020/09/12/dalai-lama-segir-lag-ad-bregdast-vid-
hnattraenni-hlynun.
10 Hugtakið gildi á sér samsvörun í hugtakinu verðmæti (e. value).