Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2020, Síða 150

ER SYNDIN NáTTÚRULEg?
155
En árangur klukkulíkansins […] hefur leitt til ofureinföldunar á
sambandi hluta og heilda og orsaka og afleiðinga. Hluti af árangri
einfeldningslegrar smættarhyggju og greininga er afleiðing henti-
stefnu vísindastarfs. Vísindamenn fást við þau vandamál sem henta
aðferðum þeirra, líkt og miðaldaher sem situr um borgir og nær
að sigrast á vörnum þeirra sem eru veikar, en skilur eftir svæði sem
hafa náð að verjast.42
Það þarf ekki að tíunda fyrir lesandanum hvað þetta getur þýtt fyrir gæði og
gagnsemi vísinda og fræða sem svona er komið fyrir. Brenglun gildismatsins
vegna markaðs- og nýfrjálshyggju hefur reyndar sett þvílíkt mark á starf há-
skóla að fólk hefur risið upp til að spyrna við þessari þróun.43 Vandinn er
slíkur að hætta er á að vísindafólk hugsi lítið sem ekkert um siðferðilegar
forsendur þess sem það er að gera, heldur ani áfram í blindri trú á mátt
vísindanna sem sjálfstæðs afls þekkingarleitarinnar.
— , —
Þrátt fyrir þá skuggalegu mynd sem hér er dregin upp, má minna á tvö
mikilvæg og jákvæð atriði. Fyrra atriðið er að við sjáum greinilega viðleitni
um allt samfélagið til að takast á við skaðlegar afleiðingar mannhverfrar
drottnunargirni okkar í náttúrunni. Fræða- og vísindaheimurinn er engin
undantekning. Þannig hefur hugmyndum og kenningum sem byggjast á
heildrænni sýn á náttúruna, verið veitt sífellt meiri athygli, og hefur það
meðal annars birst í niðurrifi á múrum sérhæfingar fræðigreina og aukinni
áherslu á þverfaglegar nálganir. Sem dæmi um þetta er tilkoma umhverfis-
siðfræði og umhverfishugvísinda44 og aukinnar áherslu á heimspeki og sið-
42 „But the success of the clock model […] has led to an overly simplified view of the
relations of parts to wholes and causes to effects. Part of the success of naive reduc-
tionalisms and simplistic analysis comes from the opportunistic nature of scientific
work. Scientists pursue precisely those problems that yield to their methods, like
a medieval army that besieges cities for a period, subduing those whose defenses
are weak, but leaving behind, still unconquered islands of resistance.“ Richard Le-
wontin, The Triple Helix. Gene, Organism and Environment, bls. 72–73.
43 Bjarni k. kristjánsson og Skúli Skúlason. „Iðnvæðing háskóla. Hvernig markaðs- og
nýfrjálshyggja mótar starfsemi háskóla á 21. öld“, bls. 177–196, og heimildir sem þar
er vitnað til.
44 Sjá til dæmis Sigríður Þorgeirsdóttir, „Hvers vegna umhverfissiðfræði er róttæk
grein hugvísinda“, bls. 55–74; og guðbjörg R. Jóhannesdóttir og Þorvarður árna-
son, „Inngangur að þema“, bls. 1–8.