Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2020, Blaðsíða 156

ER SYNDIN NáTTÚRULEg?
161
ýmsan hátt og er skalinn mjög breiður, allt frá því að skoða vistkerfi örvera
í þörmum dýra, vistkerfi mólendis, stöðuvatna, hafsvæða eða allrar jarðar.
á sama tíma og líffræðin kennir okkur að allar lífverur, að manninum
meðtöldum, séu byggðar með sömu lífrænu efnum, til dæmis kjarnsýrum
erfðaefnisins (DNA og RNA) og próteinum (sem eru meginefni í frumum
og vefjum lífvera), er jafnframt ljóst að lífverur eru mjög fjölbreyttar í út-
liti, atferli og lífssögu, og þessi fjöbreytni endurspeglast enn fremur í þeim
sífelldu breytingum sem einkenna þróun lífverustofna og tegunda. Fjöl-
breytnin er mjög vel greinanleg, frá smæstu veirum og einfrumungum (ör-
verum) til stærstu spendýra eins og steypireyðar. Lífverur má frekar flokka
í röklegt kerfi, sem endurspeglar tilkomu þeirra, sögu og þróun – oft vísað
til sem lífstrésins (e. tree of life). Allur þessi fjölbreytileiki í tíma og rúmi,
hvernig hann verður til og starfar og hvernig honum vindur fram í tímans
rás, er ein af stóru spurningum líffræðilegrar þróunarfræði og náttúra Ís-
lands er einstaklega áhugaverð til rannsókna á þessu sviði.60 Þannig er fjöl-
breytnin nátengd stöðu lífveranna í vistkerfinu, sem er best lýst með þeim
hætti að þær eru aðlagaðar umhverfi sínu; breytileikinn er í beinu sambandi
við þá þætti vistkerfisins sem gera lífverunni kleift að lifa og dafna. Sam-
band og samskipti lífveranna sín á milli eru dæmi um þetta. Í stuttu máli má
segja að útlit, atferli og lífssaga lífvera endurspegli það umhverfi sem þær
hrærast í. Vistkerfi og tengslaheimur þeirra fela þannig í sér meginatriði
þess sem í daglegu tali er nefnt líffræðileg fjölbreytni,61 og er ein megin-
skýring þess hvers vegna hugtakið er svo mikilvægt og lagt til grundvallar
við stefnumótun um nýtingu og náttúruvernd, bæði á lands- og heimsvísu.
á sama tíma og vistkerfi grundvallast á líffræðilegri fjölbreytni, er tilkoma
og eðli fjölbreytninnar byggð á tilvist, starfsemi og þjónustu vistkerfisins.
Maðurinn er að sjálfsögu hluti af öllu þessu og eins og aðrar lífverur
algjörlega háður vistkerfinu sem hann tilheyrir. Líffræðingar líta nú í æ
ríkari mæli á fjölfruma lífverur sem samsett lífkerfi. Þannig sé rétt að skoða
hagsmunum mannsins, sem endurspeglar þann hugarheim sem vistfræðin hrærist í;
aftur á móti má vel nota hugtakið til að sjá fyrir sér heildræna „þjónustu“ sem gerir
lífkerfum kleift að starfa og viðhalda sér.
60 Sjá yfirlitsgreinina: Skúli Skúlason og Sigurður S. Snorrason, „Fjölbreytni og þróun
bleikjunnar í Þingvallavatni“, Náttúrufræðingurinn 1/2020, bls. 126–138.
61 Eftirfarandi er skilgreining Sameinuðu þjóðanna sem oft er notuð: „Líffræðileg fjöl-
breytni merkir breytileika meðal lífvera í margbreytilegu umhverfi, þar með eru
talin vistkerfi á landi, sjó og vötnum, og þau vistfræðilegu kerfi sem þær eru hluti
af; þetta nær til fjölbreytni innan tegunda, milli tegunda og meðal vistkerfa“, CBD,
Convention on Biological Diversity. Rio Eatch Summit, 5. júní 1992.