Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2020, Síða 157
SkÚLI SkÚLASON
162
þroska fjölfrumunga – eins og okkur mannanna – frá okfrumu til fullorð-
innar lífveru, sem þroskakerfi sem vindur fram í beinu og óbeinu samhengi
við það vistkerfi sem lífveran er hluti af. Til að styðja þessa afstöðu enn
frekar er nú vel þekkt að líkamar fjölfrumunga innihalda ógrynni örvera,
svo sem baktería, sem eru starfsemi líkamans lífsnauðsynlegar, þótt okkur
sé tamara að hugsa um slíkar lífverur sem hættulegar og óæskilegar meðal
annars vegna sjúkdóma sem af sumum þeirra hljótast.62 Þessi nálgun gerir
tilvist lífverunnar sem sjálfstæðrar meðvitaðrar einingar óljósa og hvetur
mun frekar til þess að sjá lífverur sem heildstæðar samvinnueiningar, það
er vistkerfi. Með öðrum orðum er hugtakið „einstaklingur“, eins og við
hugsum almennt um það, í raun afar flókið samsett fyrirbæri sem saman
myndar þroskaferil lífverunnar og er hluti af þátttöku hennar í vistkerfinu.
Og til að öðlast skilning á þroska, þróun og fjölbreytni verður að nálgast
„einstaklinginn“ með þessum hætti.63
Eins og ofangreind lýsing felur í sér eru innbyrðis háð tengsl eitt af
megineinkennum lífkerfa og vistkerfa jafnt sem þroskakerfa lífvera; gagn-
semi tengslanna getur verið mjög mikil og oft lífsnauðsynleg. Með öðrum
orðum: í starfsemi, ferlum og birtingarmyndum þessara náttúrulegu kerfa,
þar með talið í fjölbreyttu útliti lífvera, má leita að uppsprettu alls þessa sí-
kvika og skapandi tengslaheims, sem gera tilvist og framvindu lífsins mögu-
lega og sérstæða. Þetta er nákvæmlega það sem einhliða vélræn nálgun á
líf- og vistkerfi getur átt erfitt með að höndla. Í ofuráherslu á sundurhlutun
eininganna og einfaldri skoðun á samvirkni þeirra þvælist blindi-blettur
lífsins fyrir, og þrátt fyrir mikla viðleitni líffræðinga – oft með góðum ár-
angri64 – til að brjótast undan hinu hulda valdi vélhyggjunnar er enn mikið
verk óunnið.
á fyrri hluta og fram yfir miðja 20. öld bar talsvert á hugmyndum og
kenningum í líffræði sem beindust gegn einhliða vélhyggju. Þá fædd-
ist meðal annars ákveðin kerfishugsun sem lagði grunninn að svokallaðri
kerfislíffræði (e. systems biology) þar sem tekist er á við flókin og ólínuleg
sambönd lífkerfa, með skapandi mátt kerfanna, samhliða kenningum með
62 Þetta er vel kynnt í bók Scott F. gilbert og David Epel, Ecological Developmental Bi-
ology. The Environmental Regulation of Development, Massachusetts: Sineuer Associates
Inc., 2015, bls. 79–128.
63 Sjá Scott F. gilbert, J. Sapp og A. I. Tauber, „A symbiotic view of life. We have never
been individuals“, The Quarterly review of biology 87/2012, bls. 325–341.
64 Framlag líffræðinganna, Armin Moczek, Scott F. gilbert, Sonia Sultan og Richard
Lewontin, sem áður hefur verið vitnað til, er gott dæmi um það.