Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2020, Page 161

SkÚLI SkÚLASON
166
eru mikilvæg lífverunni til fæðuöflunar. Það sem meira er, túlkun sambæri-
legra tákna (skilaboða), til dæmis sama próteinsins, getur verið mismun-
andi milli einstaklinga og sömuleiðis þroskastiga sama einstaklings, allt
eftir því hvernig aðstæður eru hverju sinni, svo sem mismunandi þroska-
stig lífverunnar í þessu dæmi.74 Táknin geta þannig leitt til margvíslegrar
merkingar, allt eftir stöðu þess og þörfum sem túlkar þau. Þessi ólíku dæmi
sýna fjölbreytnina sem hér er um að ræða, og gefur vísbendingu um hversu
flókinn vefur gagnkvæmra tákna, túlkunar og merkingar getur verið.
Þennan fræðaheim má nefna líftáknfræði, sem er þýðing á enska orðinu
biosemiotics, en hann er nátengdur þeirri táknfræði sem við eigum að venj-
ast, og snýst fyrst og fremst um tungumálið. Tungumál okkar og annarra
dýra er byggt á táknum sem vísa til ákveðinna eininga, hluta og atburða og
ferla í umhverfinu og gera okkur kleift að lifa og starfa, eiga samskipti og
hugsa. Táknin sjálf eru auðvitað merkingarlaus sem slík, en þau hjálpa við
að gefa hlutum merkingu, og oft skiptir sú merking miklu máli í ferli lífs-
ins, eðli skilnings, ákvarðanatöku og framkvæmdum – getur sem sagt verið
birtingarmynd gilda sem fæðast vegna þeirra tengsla sem myndast. Sem
sambærilegt dæmi getum við séð fyrir okkur beittan hníf. Við ákveðnar
aðstæður gefum við hnífnum merkingu eldhúshnífs, því hann gagnast til
dæmis til að skera hvítkál, en við aðrar aðstæður fær hann merkinguna
vopn, til dæmis þegar við þurfum að verja líf okkar. Hér er augljóslega
um túlkanir og ákvarðanir að ræða sem hafa sterka siðferðislega tilvísun;
hnífinn má sannarlega nota bæði til góðs og ills. Sambærilegar „ákvarð-
anir“ byggðar á aðstæðum og skilaboðum einkenna starfsemi allra líf- og
vistkerfa og má að vissu marki nálgast með sambærilegri rökskipan tákn-
fræðinnar.75 Höfum í huga að stór hluti ákvarðana í daglegri líkamlegri
starfsemi okkar er af þessum meiði, þó hann sé okkur ekki beinlínis með-
vitaður, til dæmis líkamleg viðbrögð sem koma í veg fyrir að við förum
okkur að voða í hættum daglegs lífs.
— , —
74 Scott F. gilbert, „Ecological Developmental Biology. Interpreting Developmental
Signs“, Biosemiotics 9/2016, bls. 51–60.
75 Líftáknfræðin byggir mikið á táknfræðum og heimspeki Charles Sanders Peirce
(1839-1914), sjá Jesper Hoffmeyer, Biosemiotics. An Examination into the Signs of Life
and the Life of Signs, til dæmis bls. XV.