Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2020, Page 164
ER SYNDIN NáTTÚRULEg?
169
að mjög takmörkuðu leyti tekinn með í því sem við köllum lífvísindi í dag.
Aftur á móti bendir margt til að þetta sé að breytast eins og sjá má af ný-
legum skrifum, ekki síst hins virta þroskunarfræðings Scotts F. gilberts.83
Samt sem áður er ljóst að orða- og hugtakanotkun líffræðinnar felur oft í
sér tilvísun til táknfræði, án þess að höfundar átti sig almennilega á því og
nýti sér skýringargildi nálgunarinnar.84
— , —
Til að útskýra ofangreindar pælingar aðeins betur er gagnlegt að skoða
samsvörun við kenningar Michael Polanyis (1891-1976). Hann leit svo á
að í lífkerfum búi ákveðið form þekkingar sem ákvarðar og birtist í starf-
semi þeirra. Hér sé á ferðinni þekking85 sem er ekki sýnd (e. tacit know-
ledge), sem okkur er tamast að hugsa um í anda tvíhyggjunnar sem ein-
hvers konar sjálfvirkni eða eitthvað ósjálfrátt, en hún birtist meðal annars í
flókinni og markvissri starfsemi líkamans, svo sem öndun og blóðrás. Slík
þekking getur lýst sér í alls kyns ómeðvituðum ferlum sem ekki eru tjáðir
í hefðbundinni merkingu orðsins – ferlum sem búa að baki því sem birtist
í náttúrunni, til dæmis ógnarflókinni atburðarás taugakerfisins svo sem
sjón. Hún getur líka birst við líkamlega reynslu af ýmsu tagi svo sem þegar
við lærum sem börn að ganga, með öðrum orðum reynslu í umhverfinu
eða umheiminum, og þegar við veitum þessari þekkingu vísvitandi athygli
og þroskum hana frekar, til dæmis lærum að spila á hljóðfæri, hjóla, aka
bíl eða sitja hest. Í umfjöllun sinni um kenningar Polanyis bendir Wendy
Wheeler86 á það grundvallaratriði að hann lítur svo á að meðvituð eða
vitsmunaleg þekking (e. abstract eða conceptual knowledge) og falin líkamleg
þekking (e. tacit knowledge) séu upprunnar af sama meiði og byggðar á sam-
ræmdri rökskipan náttúrunnar, í andstöðu við þá aðgreiningu sálar og lík-
ama, huga og efnis sem einkennir hefðbundna vélhyggju. Wheeler bendir
83 Scott F. gilbert, „Ecological Developmental Biology. Interpreting Developmental
Signs“, Biosemiotics 9/2016, bls. 51–60.
84 Jesper Hoffmeyer, Biosemiotics. An Examination into the Signs of Life and the Life of
Signs; og Claus Emmeche og kalevi kull, ritstjórar, Towards a Semiotic Biology. Life is
the Action of Signs.
85 Hér mætti hugsa sér að nota orðið „vitund“ í stað „þekkingar“, samanber orðalag í
síðari tilvísun neðanmáls nr. 104.
86 Wendy Wheeler, The Whole Creature. Complexity, Biosemiotics and the Evolution of
Culture.