Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2020, Side 166
ER SYNDIN NáTTÚRULEg?
171
innra landslagi líkamans.91 Vist- og þróunarfræðingar eru nú í æ ríkari
mæli að tileinka sér og aðlaga hugmyndir um mikilvægi þekkingar – eða
upplýsinga – í lífkerfum. Nýlegt dæmi er grein líffræðinganna Richards
Watsons og Eörs Szathmárys þar sem sú þekkingaröflun eða lærdómur sem
þróunarferlar lífvera og tilurð líffræðilegrar fjölbreytni felur í sér er kynnt
til sögunnar.92 Náttúruvísindin eru vissulega fær um að seilast út fyrir hið
hamlandi afl vélrænnar hugsunar, en hér er mikið verk óunnið og mörg
tækifæri til þekkingarsköpunar.93
Merkingarheimur og uppspretta gilda
Auk mikilvægis kenninga von Uexkülls fyrir tilkomu og þróun líftáknfræð-
innar höfðu þær áhrif á suma heimspekinga, ekki síst fyrirbærafræðinga
eins og Martin Heidegger (1889-1976) og Maurice Merleau-Ponty (1908-
1961).94 Þannig má finna hliðstæðu í nálgunum við það sem hér er fjallað
um til dæmis í greinum guðbjargar R. Jóhannesdóttur, Ólafs Páls Jóns-
sonar og Björns Þorsteinssonar í bókinni Náttúran í ljósaskiptunum, en þau
byggja pælingar sínar að allmiklu leyti á kenningum Merleau-Pontys og
ræða hvert á sinn hátt áhugaverðar útfærslur á eðli og merkingarbærni þess
tengslaveruleika og skynheims sem hér um ræðir.95
Páll Skúlason byggir kenningu sína um merkingarheim talsvert á heim-
speki Heideggers, og þar svífur hugmyndin um umheim lífvera (Umwelt)
Birni Þorsteinssyni heimspekingi, sjá: www.ect.hi.is. Sjá líka viðtal á Hugrás, vef-
riti Hugvísindasviðs Háskóla Íslands; guðmundur Hörður guðmundsson, „Hugsað
með líkamanum“, Hugrás, vefrit Hugvísindasviðs Háskóla Íslands, 8. mars 2019, sótt 7.
desember 2020 af: http://hugras.is/2019/03/hugsad-med-likamanum/.
91 guðbjörg R. Jóhannesdóttir, „Innra landslag líkamans. Fyrirbærafræði hugsunar“,
Hugur 30/2019, bls. 38–52.
92 Richard A. Watson og Eörs Szathmáry, „How Can Evolution Learn?“, Trends in
Ecology and Evolution 2/2016, bls. 147–157.
93 Þessi grein sýnir sambland af hefðbundinni framsetningu líffræðinga og viðleitni
til að tileinka sér þá útvíkkun sem greinilega er að eiga sér stað í þessum fræðum:
Skúli Skúlason og fleiri, „A way forward with eco evo devo. An extended theory of
resource polymorphism with postglacial fishes as model systems“, bls. 1786 – 1808.
94 kenningar von Uexkülls og áhrif þeirra eru ræddar ítarlega í Carlo Brentari, Jakob
von Uexküll. The Discovery of the Umwelt between Biosemiotics and Theoretical Biology,
Dordrecht: Springer, 2015.
95 Ólafur Páll Jónsson, „Maður og náttúra“, bls. 13–33; Björn Þorsteinsson, „Flókinn“,
Náttúran í ljósaskiptunum, ritstjóri Björn Þorsteinsson, Reykjavík: Heimspekistofnun
– Háskólaútgáfan, 2016, bls. 75–92; guðbjörg R. Jóhannesdóttir, „Vá! – Undrun,
fegurð og ægifegurð í upplifun af íslenskri náttúru“ , bls. 143–168.