Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2020, Page 224
SnERTIFLETIR
229
eftir að fyrstu ferð hans til Íslands lauk, meðal annars íslenskur haförn.113 Á
sýningunni í Palais-Royal mátti sjá sambland allskonar muna og brjóstmynda
frá ólíkum svæðum norðursins, svo sem Íslandi, Grænlandi og Danmörku,
sem var stillt upp fyrir gesti að skoða. Á teiknaðri mynd sem hefur varðveist
af framsetningu gripanna má skýrt sjá valdatengsl sem framsetning þeirra
felur óhjákvæmilega í sér eins og rætt var um í upphafi þessarar greinar. Hér
verður sýning að tengslasvæði (e. contact zone) í merkingu Pratts og Clif-
fords,114 þar sem prúðbúnir safngestir ganga um vel skilgreint sýningarsvæði
og skoða furður norðursins. Brjóstmyndirnar af einstaklingunum eru settar
fram samhliða hauskúpum, steinum og minjum og smætta einstaklingana
sem um ræðir í einskonar afbrigði af fólki sem þar býr.
Viðkvæmir hlutir, flókin saga
En hvað með brjóstmyndir í samtímanum? Á síðustu áratugum hafa verið
heitar umræður um hvað eigi að gera við viðkvæma safngripi, en þó sér-
staklega líkamsleifar einstaklinga sem gáfu aldrei samþykki sitt fyrir söfnun
þeirra og geymslu. Hópar sem áður voru undir stjórn Evrópubúa í ólíkum
hlutum heimsins hafa í auknum mæli krafist þess að fá til baka líkamsleifar
forfeðra sinna.115 Brjóstmyndirnar eru augljóslega ekki jafn viðkvæmir hlutir
og líkamsleifar en hafa þó einnig ratað inn í slíkar deilur. Eins og komið
hefur fram hér að framan var hlutunum í mörgum tilfellum safnað í tengsl-
um við ofbeldi af einhverju tagi. noémie Etienne116 dregur fram ofbeldið
í söfnun hluta sem geymdir eru í söfnum samtímans með því að umsnúa
hugtakinu snertisvæði (e. contact zone) í átakasvæði (e. conflict zones). Hugtak
hennar á sérstaklega vel við um safngripi sem safnað var í samhengi við
eða í skjóli nýlendustefnunnar, eins og sumar brjóstmyndirnar kalla fram,
þegar Evrópubúar lögðu með ofbeldi undir sig landsvæði og fólk í fjarlægum
löndum. Aðrir safngripir sem eru ekki afleiðing af nýlendustefnunni geta þó
113 Árni Snævarr, Maðurinn sem Ísland elskaði; Paul Gaimard og Íslandsferðir hans 1835–
1836, bls. 187.
114 Mary Louise Pratt, Imperial Eyes. Travel Writing and Transculturation, bls. 8; James
Clifford, Routes. Travel and Translation in the Late Twentieth Century, bls. 188–199.
115 David Shariatmadari, „‘They’re not property’. The people who want their ancestors
back from British museums“, The Guardian, 23. apríl 2019, sótt 12. maí 2020 af
https://www.theguardian.com/culture/2019/apr/23/theyre-not-property-the-peo-
ple-who-want-their-ancestors-back-from-british-museums.
116 noémie Etienne, „When Things Do Talk (in Storage). Materiality and Agency bet-
ween Contact and Conflict Zones“, bls. 171–172.