Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2020, Qupperneq 238

Að TREYSTA SéRFRæðINGUM
243
byggist hægt og bítandi upp traust til hans sem gerir að verkum að við sjáum
okkur fært að trúa honum jafnvel í þeim tilfellum sem hann vísar ekki í gögn
eða rök máli sínu til stuðnings. Ef við rekumst hins vegar á „sérfræðing“
sem setur aldrei fram gögn til að undirbyggja fullyrðingar sínar, og neitar að
færa rök fyrir máli sínu, þá fer okkur eðlilega að gruna að viðkomandi geti
ekki reitt fram slík gögn eða rök. Afleiðingin er þá sú að það byggist ekki
upp traust til einstaklingsins og við trúum honum eða henni því ekki nema
viðkomandi geti einmitt sett fram sannfærandi gögn eða rök máli sínu til
stuðnings í hvert skipti sem hann tjáir sig.
Þetta breytir því ekki að þegar þekkingarfræðilegt traust er (loks) til
staðar felur það í sér að sá sem treystir er tilbúinn að trúa þeim sem er
treyst án þess að sá síðarnefndi þurfi að reiða fram gögn eða rök máli sínu
til stuðnings – að minnsta kosti með tilliti til þess álitamáls sem um er að
ræða. Í stuttu máli má því kannski segja að traust sé það samband sem ríkir
milli fólks þegar rök og gögn verða óþörf. ég held því að við getum svarað
spurningunni um hvað felist í því að treysta sérfræðingum með verklegri
skilgreiningu (e. operational definition) sem hljómar svona: Einstaklingur ber
traust til sérfræðings þá og því aðeins að sérfræðingurinn hafi – eða hafi
sterka tilhneigingu til að hafa – bein áhrif á skoðanamyndun einstaklingsins
á sérsviði sérfræðingsins. Þessi skilgreining lýsir kannski ekki innsta eðli
trausts til sérfræðinga eða hvernig manni líður þegar maður treystir sér-
fræðingi, en ég held að hún fangi vel það sem máli skiptir þegar við förum
að velta fyrir okkur spurningum eins og hvaða sérfræðingum við eigum að
treysta og hvers vegna við eigum að treysta þeim. Með öðrum orðum held ég
að þessi skilgreining geri það gagn sem henni er ætlað að gera í þessari grein.
3. Hvers vegna að treysta sérfræðingum?
Með þetta svar við því hvað felist í því að treysta sérfræðingum í farteskinu
getum við nú snúið okkur að næstu spurningu: Hvers vegna ættum við að
treysta sérfræðingum yfirleitt? Í stað þess að treysta sérfræðingum gætum
við kosið að nálgast ummæli þeirra af varúð og skoða rök þeirra gaumgæfi-
lega í hvert skipti með það að markmiði að mynda okkur sjálf skoðanir á því
hvort viðkomandi hafi á réttu að standa. Þá værum við að leyfa sérfræðing-
um að hafa óbein áhrif á skoðanamyndun okkar. Spurningin er sumsé hvers
vegna við ættum að leyfa sérfræðingum að hafa bein áhrif á skoðanamyndun
okkar en ekki bara óbein áhrif.
Til að svara þessu held ég að gagnlegt sé að skoða ákveðna hugmynd um