Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2020, Qupperneq 241

FINNUR DELLSéN
246
Þetta gildir reyndar ekki bara um þá sem eru neytendur sérfræðiþekk-
ingar heldur líka um þá sem skapa sérfræðiþekkinguna, til dæmis vísinda-
fólk. Eins og bent hefur verið á byggist vísindastarf líka á trausti til sér-
fræðinga – til dæmis á trausti á milli meðhöfunda með ólík sérsvið sem vinna
saman að fræðilegri grein á mörkum sinna sérsviða.22 Fræðilegir eðlisfræð-
ingar treysta til dæmis gögnum frá tilraunaeðlisfræðingum og sönnunum frá
stærðfræðingum, leiðbeinendur treysta doktorsnemunum sínum fyrir því að
hafa aflað gagnanna í sameiginlegri rannsókn með samviskusamlegum hætti,
ritrýnar í tilraunavísindum treysta höfundum fyrir því að hafa raunverulega
framkvæmt tilraunina sem þeir segjast hafa framkvæmt og svo framvegis. Án
þessa trausts væri í raun ekki hægt að ástunda vísindi eins og við þekkjum
þau nú til dags. Traust til sérfræðinga er því ekki aðeins mikilvægt í sam-
skiptum sérfræðinga og almennings heldur líka í samskiptum sérfræðinga
sín á milli þegar þeir skapa nýja þekkingu.
4. Hvenær eigum við að treysta sérfræðingum?
ég hef nú fært rök fyrir því að í mörgum tilvikum sé óhjákvæmilegt að
treysta sérfræðingum, að minnsta kosti fyrir þá sem ætla sér að mynda sér
sannar eða sennilegar skoðanir. En þetta vekur strax upp nýjar spurningar:
Hvaða sérfræðingum eigum við þá að treysta, og í hvaða kringumstæðum
eigum við að treysta þeim? Þetta eru flóknar spurningar sem ekki er hægt
að svara með einhlítum hætti en í þessum hluta ætla ég samt sem áður að
benda á ýmis atriði sem við ættum að hafa í huga þegar við glímum við
spurningar af þessu tagi. Í næsta hluta mun ég svo snúa mér að nátengdri
spurningu: Hvenær eigum við ekki að treysta sérfræðingum, jafnvel þótt þeir
séu traustsins verðir, og í staðinn reyna að komast sjálf að niðurstöðu um
efnið sem um er að ræða?
En byrjum á fyrri spurningunum tveimur: Hvaða sérfræðingum eigum
við að treysta, og í hvaða kringumstæðum? Til að svara henni er gagnlegt
að byrja á því að minna okkur á að við erum stöðugt að greina þá sem við
teljum okkur geta treyst frá þeim sem við teljum okkur þurfa að vantreysta.
Við treystum til dæmis yfirleitt fólki sem við höfum þekkt í nokkurn tíma –
að minnsta kosti ef viðkomandi hefur ekki brugðist trausti okkar áður – en
vantreystum oft þeim sem við höfum aldrei hitt áður. Við treystum tölvu-
22 Finnur Dellsén, „Gagnrýnin og vísindaleg hugsun“, Skírnir 1/2016, bls. 85–106, hér
bls. 101–102; John Hardwig, „Epistemic Dependence“, Journal of Philosophy 7/1985,
bls. 335–349, hér bls. 338–339.