Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2020, Page 242
Að TREYSTA SéRFRæðINGUM
247
pósti frá fólki og stofnunum sem við könnumst við eða hljóma kunnuglega
en vantreystum skilaboðum frá fólki sem við höfum aldrei heyrt getið og
eru skrifuð á máli sem ætla má að komi beint úr þýðingarvél. Svona mætti
lengi telja.
Þegar við drögum fólk og skilaboð í dilka með þessum hætti erum við
vitaskuld ekki að ástunda nákvæm vísindi. Það eru engar algildar reglur um
hvenær eigi að treysta öðrum og hvenær ekki. Á hinn bóginn er þessi flokk-
un ekki heldur handahófskennd, sem sést best á því að ólíkir einstaklingar
komast oft að mjög svipuðum niðurstöðum um það hverjum sé treystandi og
hverjum ekki. Það bendir til þess að það sé að minnsta kosti hægt að grafast
fyrir um hvaða þættir það eru sem almennt séð hafa áhrif á það hverja við
teljum traustsins verða. Og ef okkur tekst að gera það þá getum við líka
tekist á við spurningu eins og hvaða þættir eigi að hafa áhrif á það hverjum
við treystum. Til dæmis er vel þekkt að fordómar og skekkjur – sem oft eru
ómeðvitaðar eða duldar – hafa oft mikil áhrif á það hverjum við kjósum að
treysta.23
Spurningar af þessu tagi eru meðal þeirra sem fengist er við í því undir-
sviði þekkingarfræðinnar sem kallast félagsþekkingarfræði (e. social epistemo-
logy). ég ætla því að leita í smiðju félagsþekkingarfræðinnar til að leitast við
að svara því hvaða sérfræðingum við eigum að treysta og í hvaða kringum-
stæðum. ég mun einnig leita fanga í vísindaheimspeki, þar á meðal femin-
ískri vísindaheimspeki, þar sem spurningar sem eru nátengdar félagsþekk-
ingarfræði hafa lengi verið til umræðu. Með því að höfða til niðurstaðna úr
þessum fræðasviðum mun ég freista þess að setja fram einskonar gátlista af
þáttum sem ættu að hafa áhrif á það hvaða sérfræðingum við treystum.
ég kalla þennan gátlista félagsþekkingarfræðilega verkfærakassann. ég
kýs að kalla þetta „verkfærakassa“ vegna þess að ég lít á atriðin á listanum
sem einskonar viðmiðunaratriði sem við getum notað til að átta okkur á
því hverjum við eigum að treysta, fremur en sem lista af nauðsynlegum og
nægjanlegum skilyrðum fyrir því að treysta einhverjum. (Til samlíkingar má
segja að þessi atriði séu eins og listi af sjúkdómseinkennum sem læknar nota
til að greina tiltekinn sjúkdóm. Sjúklingarnir eru sjaldnast með nema hluta
þeirra einkenna sem á listanum eru og hægt er að hafa misalvarleg einkenni
af hverju tagi.) Það væri sennilega vel hægt að setja fram nauðsynleg og
23 Sjá til dæmis Miranda Fricker, Epistemice Injustice. Power and the Ethics of Knowing,
Oxford: Oxford University Press, 2007. Fyrsti kafli bókarinnar hefur birst á ís-
lensku: Miranda Fricker, „Vitnisburðarranglæti“, þýðandi Egill Arnarson, Hugur.
Tímarit um heimspeki 2018, bls. 15–29.