Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2022, Blaðsíða 45

VAlgERðUR STEFáNSDóTTIR
44
Lokaorð
Hér hefur verið gerð grein fyrir uppruna íslensks táknmáls með sérstakri
áherslu á hvort hans sé að leita í dönsku táknmáli. Niðurstöður rannsókn-
arinnar, sem greinin byggir á, benda til þess að ályktanir um að íslenskt
táknmál sé dótturmál dansks táknmáls séu ekki á haldbærum rökum reistar.
Hvort sem rök þeirra, sem þessu halda fram, byggja á skólasögu eða að-
ferðum samanburðarmálfræði er um of mikla einföldun að ræða. Taka þarf
tillit til margra annarra þátta og utanaðkomandi áhrifa en þeir tína til.
Í upphafi var þróun íslensks táknmáls ekki að ofan frá móðurtáknmáli
og niður heldur til hliðanna. Hver kynslóð þróaði sitt mál í félagslegu sam-
hengi þar sem boðið var upp á kennslu. Fyrst þróaðist mál sem fingrastöfuð
íslenska og að öllum líkindum með íslenskri orðaröð, það er undir veru-
legum áhrifum frá málsambýli við íslensku. Í elsta málafbrigðinu sem hér
hefur verið lýst má gera ráð fyrir einhverjum áhrifum frá dönsku táknmáli
en ólíklegt er að það hafi þróast áfram þar sem ekki er hægt að sjá að sam-
félag heyrnarlausra hafi á 19. öldinni tekið við málhöfum eftir fermingu og
brautskráningu úr kennslu. Mál þróaðist aftur við svipaðar aðstæður eftir að
skólinn flutti til Reykjavíkur árið 1908, líklega undir enn meiri áhrifum frá
málsambýli við íslensku en í upphafi. Málið var kallað fingramál og þróaðist
áfram í nokkra áratugi innan lokaðs döff samfélags, með þröngt notkunar-
svið og byggði á heyrandi yfirráðum.
þegar táknmál og fingrastafróf var bannað innan Málleysingjaskólans
árið 1944 sköpuðust enn einu sinni aðstæður þar sem nýtt mál tók að þróast
og nú án afskipta heyrandi fólks. Málinu var ekki heldur miðlað frá eldri
kynslóðum heyrnarlausra en þróaðist sem fyrr meðal jafningja í heimavist
og á skólalóðinni.
það var fyrst eftir að til varð döff samfélag í Reykjavík og sérstaklega
eftir stofnun Félags heyrnarlausra að mál miðlaðist lóðrétt frá kynslóð til
kynslóðar. Innan félagsins var döff rými með samfélagi kynslóða og íslenskt
táknmál þróaðist hratt samfara því að notkunarsviðið víkkaði. Miklar og
hraðar breytingar urðu vegna málsambýlis sérstaklega við táknmál Norður-
landa en einnig íslensku. Tilkoma Samskiptamiðstöðvar opnaði samfélagið
með túlkaþjónustu og táknmálskennslu og því fylgdi aukið sjálfræði, þátt-
taka og virðing.
þegar saga íslenska táknmálsins er skoðuð er greinilegt að taka þarf tillit
til valds heyrandi fólks og málhugmyndafræði. Fingrastöfuð íslenska og vald