Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2022, Page 58

TáKnMáL OG RaDDMáL
57
nafna því báðir hópar ná fyrst valdi á fyrstu persónu í fornöfnum, svo annarri
persónu og loks þriðju persónu. Þar að auki endurtaka börnin sérnöfn áður
en þau læra að nota persónufornöfn sem vísa til sérnafna.33
Ólík svið málfræðinnar
Málfræði tungumála skiptist í ólík svið eftir stærð þeirra eininga sem þar
eiga hlut að máli, þ.e. hljóðkerfisfræði, orðhlutafræði (beygingar- og orð-
myndunarfræði) og setningafræði. Hljóðkerfisfræði snýst um merkingar-
lausar einingar, það er hljóð í raddmálum og grunnbreytur í táknmálum,
orðhlutafræði fjallar um morfem, minnstu merkingarbæru einingar málsins,
og setningafræði fæst við orð, setningaliði, setningar og málsgreinar. Þótt
þessi svið tungumálsins tengist á ýmsan hátt eru þau skýrt aðgreind að því
leyti að þau lúta ólíkum lögmálum. Þar að auki eru ýmsar hömlur á samspili
þessara sviða. Þannig hefur setningafræðin ekki aðgang að upplýsingum um
innri gerð orða og gerir því ekki greinarmun á orðum eftir því til dæmis
hversu mörg morfem þau innihalda.34 Frá sjónarhóli setningafræðinnar er
því enginn munur á orðum eins og til dæmis mús og hagamús. Setninga-
fræðin er líka blind á hljóðkerfisþætti sem tengjast einstökum málhljóðum,
til dæmis myndunarhátt og myndunarstað. Það er því ekki til nein regla í
setningafræðinni sem byggist á slíkum þáttum, til dæmis regla sem kveður á
um að það megi fresta frumlögum í íslensku ef þau enda á /r/ en annars ekki.
Samkvæmt þessari ímynduðu reglu væri setningin Það eru flugur í eldhúsinu
góð og gild en setningin Það eru börn í garðinum væri hins vegar ótæk.
Það sjálfstæði ólíkra sviða málfræðinnar sem hér hefur verið rætt er eitt
af grundvallareinkennum mannlegs máls. Það er að minnsta kosti mjög erf-
itt að ímynda sér tungumál sem brýtur gegn þessu sjálfstæði, sbr. tilbúnu
dæmin sem tekin voru hér að ofan. Í fræðilegum skrifum um táknmál er því
gert ráð fyrir því að táknmál séu eins og raddmál hvað þetta varðar og mér er
ekki kunnugt um að nein rök hafi verið færð fyrir hinu gagnstæða.35
33 Laura ann Petitto, „The Transition from Gesture to Symbol in american Sign
Language“, From Gesture to Language in Hearing and Deaf Children, ritstjórar Virg-
inia Volterra og Carol J. Erting, Berlin: Springer-Verlag, 1990, bls. 153–161.
34 Þessi takmörkun fellur undir kenningu sem oft er kölluð lexical integrity hypothesis;
sjá umræðu hjá Paul O’neill, „Lexicalism, the Principle of Morphology-free Syntax
and the Principle of Syntax-free Morphology“, The Cambridge Handbook of Morp-
hology, ritstjórar andrew Hippisley og Gregory Stump, Cambridge: Cambridge
University Press, 2016, bls. 237–271.
35 Sjá til dæmis umræðu um sjálfstæði setningafræðinnar í táknmálum hjá Diane Lillo-
Martin, „Where are all the Modality Effects?“, Modality in Language and Linguistic