Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2022, Blaðsíða 69

JóHannES GÍSLI JónSSOn
68
skipuðum setningum má líka sjá í íslensku, sbr. eftirfarandi dæmi þar sem
eyðan eftir færða spurnarliðinn (Hvaða bók) er sýnd með undirstrikun:
(8a) Hvaða bók heldur þú [að Jón vilji helst lesa ___ ]?
(8b) *Hvaða bók var Guðrún í sólbaði en [Eiríkur las ___ ]?
Í dæmi (8a) hér fyrir ofan færist spurnarliðurinn úr fallsetningu (að Jón vilji
helst lesa hvaða bók) og niðurstaðan er tæk setning. Dæmi (8b) er hins vegar
ótækt þar sem spurnarliðurinn er færður úr hliðskipaðri setningu. Í þessu
dæmi er það aðaltengingin en sem tengir saman setningarnar, það er Guðrún
var í sólbaði og Eiríkur las hvaða bók. athugið líka að spurningin í (8b) er
merkingarlega tæk þótt hún sé setningafræðilega ótæk enda er hægt að svara
henni, til dæmis með setningunni Guðrún var í sólbaði en Eiríkur las Andrés
önd.
Miðlunaráhrif
Í undanförnum köflum hefur verið fjallað um margvísleg atriði sem táknmál
og raddmál eiga sameiginleg. Í þessum kafla verður athyglinni hins vegar
beint að því sem skilur á milli táknmála og raddmála og tengist þeirri stað-
reynd að táknmálum er miðlað á allt annan hátt en raddmálum. Í táknmáls-
fræðum er yfirleitt talað um miðlunaráhrif (e. modality effects) í þessu sam-
bandi en þau byggjast einkum á því að táknmál bjóða upp á fjölbreytilega
notkun táknrýmisins sem á sér enga samsvörun í raddmálum. Miðlunaráhrif
birtast á ýmsan hátt og því verður fjallað um þau hér með hliðsjón af endur-
speglandi myndun einstakra tákna og einnig málfræðilegum atriðum, það er
áttbeygðum sögnum og fornöfnum.
Endurspeglun
Í tákninu fluga í ÍTM, sem áður var rætt um, er greinilega líkt eftir því
hvernig flugur fljúga. Þetta tákn er því endurspeglandi (e. iconic) eins og sagt
er þar sem því er ætlað að endurspegla raunveruleikann.71 Eins og nefnt
var hér að framan getur endurspeglun líka komið fram í beygingum í tákn-
málum en hér verður eingöngu fjallað um endurspeglandi orð.
Fjölmörg tákn í ÍTM og öðrum táknmálum eru endurspeglandi á einhvern
hátt. Þessi tákn eru þó ekki endilega auðskilin þeim sem ekki kunna viðkom-
71 Hugtakið endurmyndun hefur líka verið notað um þetta fyrirbæri.